Τι είναι η τοιχογραφία: Ιστορία & Νόημα

Η τοιχογραφία ως τέχνη έχει την ηλικία του ίδιου του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι άνθρωποι αποτυπώνουν την ύπαρξη τους στο περιβάλλον τους, είτε ζωγραφίζοντας τις σπηλιές, είτε τους τοίχους της πόλης όπου κατοικούν. Οι πρώτες σπηλαιογραφίες αποτελούν μία πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τη ζωή των προϊστορικών ανθρώπων και την ίδια την ιστορία της ανθρωπότητας, αναπαριστώντας στιγμιότυπα από την καθημερινότητα και τη θρησκευτική πρακτική τα οποία μας επιτρέπουν να μελετήσουμε την εξέλιξη του πλουτισμού στη διάρκεια των αιώνων. Με την πάροδο των χρόνων, οι τοιχογραφίες άρχισαν να καλύπτουν τόσο το εσωτερικό, όσο και το εξωτερικό διαφόρων δημόσιων κτηρίων, αλλά και τις οικείες των πλούσιων πατρόνων της τέχνης, για να εξαπλωθούν στις μέρες μας στους ίδιους τους δρόμους των πόλεων δίχως να χάνουν το αρχικό νόημα και τον σκοπό τους: να αποδώσουν μία εικόνα της ίδιας της κοινωνίας μέσα από αφηγήσεις, όνειρα και στοιχεία αλλαγής.

Τι είναι μία τοιχογραφία; Μία μικρή ιστορική αναδρομή.

Η λέξη «τοιχογραφία» ενέχει την έννοια του ίδιου του τοίχου. Στις μέρες μας η τοιχογραφία αναφέρεται σε κάθε είδους έργο τέχνης το οποίο ζωγραφίζεται, αποτυπώνεται ή προσαρμόζεται απευθείας σε τοίχους, ταβάνια και κάθε είδους μεγάλες και σταθερές επιφάνειες – ευθείες, κοίλες ή κυρτές. Η τέχνη της τοιχογραφίας την οποία υπηρέτησαν μεγάλοι Δάσκαλοι, όπως ο Leonardo Da Vinci και ο Michelangelo Buonarroti, άνθισε στη διάρκεια της δεκαετίας του ’20 μετά τη Μεξικανική Επανάσταση. Η μεξικανική τοιχογραφία προσέδωσε στο είδος νέες διαστάσεις, καθιστώντας το ένα πανίσχυρο οπτικό μέσο επικοινωνίας το οποίο είχε ως στόχο την προώθηση της λαϊκής γνώμης, μεταδίδοντας το κοινωνικό και πολιτικό μήνυμα της λαϊκής ενότητας. Μέσω του έργου των «τριών μεγάλων», του Diego Rivera, του José Clemente Orozco και του David Alfaro Siqueiros, οι τοιχογραφίες έγιναν ένα σημαντικότατο μέσο έκφρασης, ξεσηκώνοντας αναρίθμητες διαμάχες και αποτελώντας πάντοτε ένα σύμβολο αλληλεγγύης, ελευθερίας και ελπίδας. Το κίνημα της μεξικανικής τοιχογραφίας ενέπνευσε τη δημιουργία διαφόρων παρόμοιων κινημάτων σε ολόκληρο τον κόσμο, με κυριότερο εκείνο των Chicano της δεκαετίας του ’60. Χαρακτηριστική είναι, επίσης, η εξάπλωση των τοιχογραφιών στη Βόρεια Ιρλανδία, ενώ διάσημες είναι και οι πολιτικές τοιχογραφίες που κοσμούσαν τη δυτική πλευρά του Τοίχους του Βερολίνου, φιλοτεχνημένες από καλλιτέχνες όπως ο Keith Haring και ο Thierry Noir.

Οι τεχνικές της τοιχογραφίας

Οι τοιχογραφίες μπορούν να καλύπτουν μεγάλες επιφάνειες διαφόρων υφών, υλικών και ιδιοτήτων με αποτέλεσμα να έχουν αναπτυχθεί πολλές και διάφορες τεχνικές, ανάλογα με τον «καμβά» στον οποίο καλείται να εργαστεί κάθε καλλιτέχνης. Μία από τις παλαιότερες μεθόδους είναι η λεγόμενη «νωπογραφία», πάνω σε επιφάνειες γύψου ο οποίος απλώνεται σε τοίχους ή οροφές κτηρίων. Η μπογιά, ένα μείγμα νερού και χρωστικών ουσιών, αλληλεπιδρά με την ατμόσφαιρα, δημιουργώντας μία χημική αντίδραση μέσω της οποία τα μόρια των χρωστικών ουσιών εμποτίζονται στον γύψο. Στις τοιχογραφίες χρησιμοποιούνται, επίσης, τέμπερες, λαδομπογιές και ακριλικά χρώματα, υλικά τα οποία εφαρμόζονται με βούρτσες, κυλινδρικές βούρτσες ή αερογράφους. Πολλές φορές, αφού ολοκληρωθεί ένα έργο, καλύπτεται με κάποιο υλικό το οποίο το προστατεύει από την ηλιακή ακτινοβολία και τις επιφανειακές φθορές. Τα τελευταία χρόνια αρκετοί καλλιτέχνες χρησιμοποιούν διάφορες ψηφιακές τεχνικές όπως τα «wallscapes» – μεγάλες διαφημιστικές αφίσες οι οποίες είτε ζωγραφίζονται απευθείας, είτε τυπώνονται σε βινύλιο και προσαρμόζονται πάνω σε κάποια επιφάνεια. Λόγω του μεγάλου κόστους τους, οι τοιχογραφίες αποτελούν συνήθως προϊόν ανάθεσης εκ μέρους ιδιωτών πατρόνων, δημόσιων οργανισμών ή μεγάλων εταιρειών, ενώ πολλές φορές έχουν παράνομο χαρακτήρα.