Πως αντιλαμβανόμαστε την αφηρημένη τέχνη;

Τέχνη και εγκέφαλος

Όταν επισκεπτόμαστε μια γκαλερί, τα παραδοσιακά τοπία και πορτραίτα είναι εύκολη απόλαυση, αναγνωρίζουμε τα αντικείμενα από τη γνώση μας για τον κόσμο. Η αφηρημένη τέχνη είναι πιο δύσκολη. Είμαστε συχνά αβέβαιοι για το τι βλέπουμε και συχνά αβέβαιοι για το τι να περιμένουμε.

Μπορεί η επιστήμη να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τι συμβαίνει στο μυαλό μας όσο βλέπουμε αφηρημένες εικόνες; Και μπορεί να προβλέψει αν θα μας αρέσει αυτό που βλέπουμε;

Μέσα στο νου του θεατή

Η Claudia και ο νευροεπιστήμονας Dr Luca Ticini συζητούν πως το μυαλό μας επεξεργάζεται την τέχνη. Η φυσική μας ανταπόκριση στους πίνακες μπορεί να ανατραπεί από την επιστήμη. Όταν οι μαγνητικοί παλμοί λαμβάνουν χώρα σε συγκεκριμένα μέρη του εγκεφάλου, η απόλαυση μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί.

Κοιτάζοντας όμορφα έργα, ενεργοποιείται η απόλαυση στον εγκέφαλο. Η εφαρμογή μικρών μαγνητικών παλμών που παρεμβαίνουν στην ουδέτερη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό μειώνει την αισθητική εκτίμηση τόσο για την αφηρημένη όσο και για την αναπαραστατική τέχνη.

Το περιεχόμενο είναι το κλειδί

Το πως ο εγκέφαλος μας επεξεργάζεται την οπτική πληροφορία δεν είναι ο μόνος παράγοντας που έχει σημασία.

Επιστημονικές έρευνες αναδεικνύουν ότι αντλούμε περισσότερη ή λιγότερη ευχαρίστηση ανάλογα με το τι ξέρουμε για το θέμα. Αυτό έχει εφαρμογή και την απόλαυση για το φαγητό ή το ποτό, για παράδειγμα.

Αυθεντικότητα

Μια έρευνα δείχνει πως οι άνθρωποι απολαμβάνουν περισσότερο ό,τι έχει δημιουργήσει ένας άνθρωπος παρά ό,τι έχει δημιουργήσει ένα μηχάνημα, ακόμα και αν οι εικόνες είναι σχεδόν πανομοιότυπες. Μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη διεγείρονται περισσότερο – ίσως συμβαίνει αυτό διότι ανασύρει πληροφορίες για την τέχνη και τον πολιτισμό που απήλαυσε σε παρελθοντικό χρονο.

Οι καλλιτέχνες στην αφηρημένη τέχνη

Μια έρευνα δείχνει ότι οι καλλιτέχνες τείνουν να απολαμβάνουν την αφηρημένη τέχνη περισσότερο από ότι άλλοι. Ενώ μια άλλη μελέτη έχει καταγράψει τι συμβαίνει στους εγκεφάλους καλλιτεχνών ή μη, με τη χρήση ηλεκτροδίων ενώ εκείνοι απολάμβαναν πίνακες. Αυτή η μελέτη έδειξε, ότι το καλλιτεχνικό υπόβαθρο στο άτομο επηρεάζει σημαντικά. Εστιασμένη προσοχή και ενεργό δράση σε σχέση με τις οπτικές πληροφορίες που λαμβάνει. Η χρήση της μνήμης εδώ μπορεί να παίζει ρόλο – να ανακαλεί άλλα έργα για να κατανοήσει την εκάστοτε εικόνα.

Το αθέατο χέρι

Η επιστημονική έρευνα υποδεικνύει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος ασυνείδητα προσομοιώνει τις πινελιές μέσω κάποιων νευρώνων-καθρεπτών.

Είναι γνωστό πως αυτοί οι νευρώνες-κυψέλες παίρνουν φωτιά καθώς εκτελούν ή παρακολουθούν κάποιες ενέργειες. Αυτό ισχύει όχι μόνο για όσα πράττουμε εμείς αλλά και για όσα πράττει κάποιος άλλος.

Για παράδειγμα, όταν κοιτάζουμε έναν πίνακα του Kandinsky ο εγκέφαλος μας μπορεί να φανταστεί τις κινήσεις που έχει εκτέλεσει ο καλλιτέχνης κατά τη δημιουργία του έργου. Οι πινελιές είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο την αφηρημένη τέχνη. Σε αντίθεση με τους απεικονιστικούς πίνακες, οι αφηρημένοι δεν παίρνουν ένα αντικείμενο από τον φυσικό κόσμο για να αποδώσουν κάτι, είναι ήδη αυτό το κάτι.

Ο καλλιτέχνης και η ψυχολογία

Ο Kandinsky ενδιαφέρθηκε έντονα για την ψυχολογία, η οποία ήταν σχετικά νέα στις αρχές του 20ου αιώνα που εκείνος ζωγράφιζε αφηρημένα. Αυτό είχε σημαντικό αντίκτυπο στην τέχνη που παρήγαγε.

Wassily Kandinsky

Ο Kandinsky, ευρέως γνωστός ως ο πρώτος αφηρημένος καλλιτέχνης, αποκάλεσε αυτή τη μορφή τέχνης “επιστήμη της ψυχής”  και η τέχνη του διερευνούσε τη σχέση μεταξύ χρώματος και φόρμας. Διεξήγαγε “ψυχολογικά τέστ” σε φοιτητές και προσωπικό της σχολής του Bauhaus σε μια προσπάθεια να αποδείξει ότι το μυαλό συνδυάζει συγκεκριμένα χρώματα και σχήματα.

Jackson Pollock

Άλλοι αφηρημένοι καλλιτέχνες επηρεάστηκαν από την ψυχολογία. Ο Jackson Pollock ξεκίνησε ψυχανάλυση (μέθοδος Jung) στα τέλη της δεκαετίας του ’30, σε μια προσπάθεια να γιατρέψει τον αλκοολισμό του. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών του δημιούργησε μια σειρά από ζωγραφιές. Παρ’ ότι άλλαξε κατεύθυνση από αυτό το ύφος, συνέχισε να ενδιαφέρεται για το πως επεξεργάζεται τα πράγματα ο νους. Έλεγε, ότι τα διάσημα έργα του (drips) είναι ένα παράδειγμα του πως επέτρεπε στο ασυνείδητο του να σχηματίζει μια εικόνα.

Ηχό-χρώμα ή Ηχητικό Χρώμα

Μεγάλος μέρος της δουλειάς του Kandinsky είναι η προσπάθεια του να συλλάβει και να παρουσιάσει το πως ζει.

Σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον του για την ψυχολογία ο Kandinsky είχε μια νευρολογική κατάσταση, γνωστή ως συναισθησία, όπου η διέγερση μιας αίσθησης παράγει εμπειρίες σε μια άλλη.

Στην περίπτωση του, έλεγε, πως μπορεί να “δει” τον ήχο, να “ακούσει” το χρώμα. Περιέγραφε ένα ταξίδι του στην Όπερα της Μόσχας λέγοντας ότι “είδε” όλα του τα χρώματα με ψυχή να περνάνε από τα μάτια του. “Άγριες, σχεδόν τρελές γραμμές σχεδιάστηκαν μπρος μου.”

Ο Kandinsky ζούσε με αυτή την ικανότητα από παιδί. Ισχυριζόταν πως όταν αναμίγνυε τα χρώματα στην παλέτα, αυτά έκαναν έναν συρτό ήχο, στον οποίο κάθε χρώμα έβαζε τη δική του νότα.

 

Ελεύθερη απόδοση του άρθρου How do we understand abstract art?