…από τους φανταχτερούς τάφους της Αρχαίας Αιγύπτου στις προκλητικές επιφάνειες του Γκουσταβ Κλιμτ.

Το πολύτιμο υλικό που έχει αρχαίες συνδέσεις με τον ήλιο, τη λατρεία και φυσικά τον πλούτο.

Το χρυσό είναι ένα χρώμα που στέκεται μόνο του. Gold is a color that stands alone. Ρωτήστε όποιον χρυσόφιλο θέλετε – μια φανταχτερή λέξη για όσους αγαπούν το χρυσό, σχεδόν για όλους δηλαδή. Για χιλιετίες, αυτό το υλικό έχει χρησιμοποιηθεί ως αστραφτερό σύμβολο που προορίζεται για το πιο ιερό και σεβαστό. Οι Ίνκας ονόμαζαν το χρυσό «δάκρυα του ήλιου». Οι Αιγύπτιοι το ήξερα ως «η σάρκα των θεών». Η απόχρωση έχει στολίσει αφιερώματα θεοτήτων, σημαντικές απεικονίσεις βασιλισσών και βασιλιάδων, έχει συμβολίσει την πολυτέλεια, τη δύναμη και την απόκοσμη πνευματική λαμπρότητα.

Οι μυθολογίες και οι ιστορίες που έχουν περιτριγυρίσει το χρυσό είναι αρκετές φορές προβληματικές. Στη μυθολογία, ο βασιλιάς Μίδας και το χρυσό του άγγιγμα που έγινε τελικά κατάρα. Η πίστη στη μαγεία στην οποία οι αλχημιστές προσπαθούσαν να μετατρέψουν απλά μέταλλα σε χρυσό. Στην πραγματική ζωή που η απόκτηση χρυσού έχει αρκετές φορές μοιραίες επιπτώσεις συμπεριλαμβανομένης της επί αιώνες αναγκαστικής αποικιακής πολιτικής. Κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής Χρυσωμένης Εποχής, ο χρυσός πήρε πιο δυσοίωνες συνέπειες, ενσωματώνοντας την παρακμή, την υπέρβαση και τη διαφθορά (η Σμαραγδένια Πόλη του Οζ, στον Μάγο του Οζ, ήταν η ίδια μια αναφορά σε «ουγγιές» χρυσού και στην αμερικανική εμμονή με το χρήμα)

Χωρίς αμφισβήτηση, το χρυσό έχει διατηρήσει την ισχυρή του κυριαρχία από την πρώτη στιγμή (ποιος μπορεί να ξεχάσει τη βαβούρα που προκάλεσε η χρυσή τουαλέτα του Maurizio Cattelan στο Guggenheim;!) Με αφορμή την πρόσφατη ανακάλυψη χρυσών θησαυρών στη Γαλλία και τη Δανία αποφασίσαμε να ρίξουμε μια ματιά στην ανθεκτική ιστορία του χρυσού μέσα στους αιώνες της ιστορίας της τέχνης.

 

Αρχαίο Σύμβολο των Θεών

Παρότι μένει αβέβαιο το πότε οι άνθρωποι εξήγαγαν πρώτη φορά χρυσό ή αποφάσισαν να δημιουργήσουν αντικείμενα τέχνης με αυτό – το ηλιακό άρμα της Σκανδιναβικής Trundholm χρονολογείται τουλάχιστον στο 1.400 π.Χ – ήταν στη γόνιμη ημισέληνο της Αιγύπτου που ο χρυσός άνθησε σε νέες και λαμπερές μορφές, χάρη στους πολυάριθμους τεχνίτες.
Η Αίγυπτος έχει μια πραγματική υπερχείλιση χρυσού, ας σημειωθεί αυτό. Ενώ άλλοι πολιτισμοί έπρεπε να βγουν σε αναζήτηση του υλικού, στην Αίγυπτο είναι τόσο κοινό που οι βασιλείς στολίζονταν με φύλλα χρυσού ως καλλυντικό. Επιπλέον οι Αιγύπτιοι είχαν την τεχνική γνώση, ήξεραν να μετατρέψουν την μαλακή υφή του υλικού σε αντικείμενα που άντεχαν στο χρόνο καθώς και στολίδια για τους αρχηγούς τους και για αυτή και για την επόμενη ζωή. Στον τάφο του Φαραώ Τουτανχαμών (έναν από τους λίγους που βρέθηκαν ανέγγιχτοι), οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τη διάσημη Μάσκα του Τουταχναμών, μια ταφική μάσκα της όψης του νεαρού βασιλιά από χρυσό 11 καρατιών στολισμένη με πολύτιμους λίθους. Μπαίνοντας στον τάφο πρώτη φορά ο αρχαιολόγος Howard Carter έγραψε χαρακτηριστικά, «Περίεργα ζώα, αγάλματα και χρυσό… παντού η λάμψη του χρυσού». Αξίζει να σημειωθεί ότι από εκείνα τα πρώτα πειράματα ο χρυσός είχε συνδεθεί ήδη με την ευμάρεια, τη δύναμη αλλά και την πνευματικότητα, την υπέρβαση και την άλλη ζωή.  Μια συναρπαστική πληροφορία για τους κοσμηματοποιούς εκεί έξω: οι Αιγύπτιοι ασχολούνταν περισσότερο με τη συγκεκριμένη απόχρωση του χρυσού παρά με την ποιότητά του και συχνά χρησιμοποιούσαν κράματα-ιδιαίτερα το ηλεκτρόδιο κράματος χρυσού-αργύρου-για να δημιουργήσουν τα αντικείμενα τέχνης τους.

Βυζαντινή Ομορφιά

Το χρυσό ήταν στον πυρήνα της καλλιτεχνικής δημιουργίας κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (4^ος – 15^ος αιώνας). Οι ηγεμόνες του τιμήθηκαν συχνά με καλλιτεχνικά αφιερώματα, όπως τα περίφημα ψηφιδωτά του 6ου αιώνα που απεικονίζουν τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και την αυτοκράτειρα Θεοδώρα στη Βασιλική του San Vitale στη Ραβέννα της Ιταλίας. Πιο δυτικά, χρυσά φύλλα στόλιζαν τα Κέλτικα εικονογραφημένα χειρόγραφα και τις ζωγραφιές, εικόνες Χριστιανικών φιγούρων φιλοτεχνήθηκαν πάνω σε αέρινα και πλακάτα υπόβαθρα από φύλλα χρυσού. Σε αυτή την εποχή, το χρυσό ήταν συνδεδεμένο με τους αρχαίους θεούς του ήλιου που ως συνέχεια θεωρούσαν οι Χριστιανοί την πίστη τους, απεικονίζοντας έτσι το θεϊκό φως, τη λάμψη καθώς και τη θεϊκή πανταχού παρούσα ύπαρξη του Χριστού. Ιδωμένα υπό το φως των κεριών και το τρεμόπαιγμα της φλόγας, όπως σκόπευαν να βλέπονται αυτές οι απεικονίσεις, θα είχαν μια ομορφιά εξωπραγματική.

Ισλαμική Καλλιγραφία & Περσικές Μικρογραφίες

Το χρυσό έχει μια μακριά παράδοση στους πίνακες του Ισλαμικού κόσμου. Μια από τις πιο διάσημες εφαρμογές είναι η Ισλαμική Καλλιγραφία, το Μπλε Κοράνι, παρουσιάζει θαυμαστά δείγματα ισλαμικής καλλιγραφίας με φύλλα χρυσού πάνω σε σπάνια λουλακί περγαμηνή. Στις μικρογραφίες του Ινδο-Περδικού κόσμου, η απόχρωση που βρέθηκε έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Ο Μογγόλος Αυτοκράτορας Akbar (1542–1605) είχε ιδιαίτερη αγάπη στην τέχνη της μικρογραφίας και των μινιατουρών. Υπό τη διοίκηση του, ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον άνθισε, δημιουργώντας περίπλοκες σκηνές αρχιτεκτονικής, γεγονότων, διακοσμητικών στοιχείων και ρούχων, όλα υπέροχα τονισμένα με χρυσές λεπτομέρειες.

Λουδοβίκος 14^ος ως Βασιλιάς Ήλιος

Καθώς η δύναμη εναλλασσόταν μεταξύ Καθολική Εκκλησίας και των θεϊκά εκλεγμένων αρχόντων και των μεγαλοεμπόρων κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, το χρυσό διανθίστηκε με πολιτικά νοήματα. Στον Αρχαίο Κόσμο, ο Δίας θεός του Ουρανού, λέγεται ότι εμφανίστηκε στη Δανάη μέσα σε ένα πέπλο φωτός (που συχνά απεικονίζεται ως βροχή από χρυσά νομίσματα). Ο Λουδοβίκος ο 14^ος έκανε αυτή την απεικόνιση και το συσχετισμό ξανά επίκαιρους, ανακοινώνοντας τον εαυτό του Βασιλικά του Ήλιου. Σε μια διάσημη παράσταση μπαλέτου «Το Βασιλικό Μπαλέτο της Νύχτας», ο 14χρονος βασιλιάς (ένας έξοχος χορευτής από κάθε άποψη) εμφανίστηκε με ένα κοστούμι ως βασιλιάς ήλιος, χαρούμενος μέσα στο λαμπερό του χρυσό. Οι ουράνιες επιδιώξεις του Λουδοβίκου XIV εκδηλώθηκαν και στην αρχιτεκτονική των Βερσαλλιών, με άφθονη χρήση χρυσού και καθρεφτών για να δημιουργήσουν ένα αστραφτερό αποτέλεσμα καθώς ο βασιλιάς περνούσε από τις αίθουσες.

Ο Gustav Klimt & Η απόσχιση της Βιέννη

Ενώ ο Pablo Picasso είχε την μπλε του περίοδο, ο Gustav Klimt ξεχώρισε με την Χρυσή του Φάση. Ο Αυστριακός καλλιτέχνης είχε εκπαιδευτεί ως χρυσοχόος στο εργαστήριο του πατέρα του πριν γίνει ζωγράφος, και το υλικό είχε αφήσει την σφραγίδα του πάνω στον Κλιμτ. Στη δουλειά του, χρησιμοποιεί φύλλα χρυσού με έναν ισοπεδωτικό τρόπο που όμως θυμίζει ιαπωνικές εκτυπώσεις που τόσο τον είχαν εμπνεύσει. Η εφαρμογή που έκανε στο χρυσό ενέπνεε στη δουλειά του μια συγκεκριμένη «αντικειμενικότητα» που περνάει σε σφαίρες σχεδιαστών και διακοσμητικών καλλιτεχνών, ιδιότητες που ενσωματώνουν τα μοναδικά χαρακτηριστικά των συναδέλφων του καλλιτεχνών της Βιέννης. Επιπλέον, η παρακμιακή χρήση χρυσού από τον Κλιμτ δεν συνδέθηκε με τις ιδέες ισχύος ή θρησκείας, αλλά με τη σεξουαλικότητα και με αυτό που ο Κλιμτ θεωρούσε την υπέρβαση της οικειότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Πράγματι, ο πιο διάσημος πίνακάς του, Το φιλί (Εραστές) (1907–1908), σκανδάλισε κάποιους κριτικούς με τους προφανείς υπαινιγμούς του σε θρησκευτικές εικόνες, ενώ εξυψώνει όχι τον Θεό, αλλά τον άνδρα και τη γυναίκα.

Το Χρυσό Κομμάτι του Yves Klein

Ενώ ο Γάλλος εννοιολογικός καλλιτέχνης Yves Klein είναι σίγουρα ο πιο διάσημος για το κατοχυρωμένο με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας International Klein Blue, ο καλλιτέχνης ήταν επίσης πολύ γοητευμένος από τις χρυσές αποχρώσεις. Ο Κλάιν θεώρησε ότι το μπλε, το ροζ και ο χρυσός του ήταν συμβολισμοί της αγίας τριάδας, με τον χρυσό να ενσωματώνει τον Θεό τον πατέρα. Το μπλε να είναι ο Θεός ο γιος και το ροζ, το Άγιο Πνεύμα. Η πολυπόθητη σειρά Monogolds του Klein είχε γλυπτές επιφάνειες καλυμμένες εξ ολοκλήρου με φύλλα χρυσού. Ως τόποι αφηρημένης αντανάκλασης, αυτά τα έργα πήγαν πίσω στις βυζαντινές εικόνες.

Ο χρυσός έπαιξε σημαντικό ρόλο καθώς ο Klein διεύρυνε τη μεταφυσική του έρευνα με τη σειρά «Zones of Immaterial Pictural Sensibility» από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, στην οποία πούλησε χώρους «καθαρής εικαστικής ευαισθησίας», αλλιώς γνωστούς ως «ο ίδιος ο χώρος». Ο χρυσός έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο σε αυτά τα έργα. Τον Ιανουάριο του 1962, ο Yves Klein πήγε στις όχθες του Σηκουάνα για να πραγματοποιήσει μια «τελετουργική μεταφορά της ουσίας» με τον Ιταλό συγγραφέα Dino Buzzati, ο οποίος πλήρωσε τον καλλιτέχνη για τη ζώνη της «εικαστικής ευαισθησίας» του με φύλλα χρυσού. Για να ολοκληρώσει τη συναλλαγή, ο Klein έδωσε μια απόδειξη στον Buzzati – ο οποίος την έκαψε – και πέταξε το μεγαλύτερο μέρος του φύλλου χρυσού στον ποταμό έτσι ώστε να ταξιδέψει ανάλαφρο μακριά.

 

 

Ελεύθερη απόδοση του άρθρου της Katie White στο news.artnet.com