To Tondo – Μια σύντομη αναδρομή

Tondo είναι ο όρος που ξεκίνησε από την αναγέννηση για να περιγράψει κάθε στρογγυλό καμβά ή σύνθεση που διακρίνεται για τη λεπτότητα, της εμβληματικές του θεματικές και την σαν δίσκο μορφή του. Η λέξη tondo μοιάζει να προέρχεται από την ιταλική λέξη ροτόντα και η οποία καθιερώθηκε το πρώτο μισό του 15ου αιώνα στη Φλωρεντία. Mια πραγματική ζωγραφική Tondo ταξινομείται από το πλάτος της – πρέπει να έχει διάμετρο τουλάχιστον δύο πόδια. Ομοίως, το παραδοσιακό Tondo αποκλείει στοιχεία φόντου και επικεντρώνεται κυρίως στις μορφές που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της σύνθεσης του πίνακα. Με αυτά τα χαρακτηριστικά τα tondo έγιναν το ιδεώδες σχήμα για την αναπαράσταση μυθολογικών φιγούρων και γρήγορα κατηγοριοποιήθηκαν στην αντίληψη μας ως τα σχήματα στα οποία απεικονίζεται η Παρθένος με το βρέφος ή η Λατρεία των Μάγων.

Τα παλαιότερα tondo χρονολογούνται από την αρχαιότητα στην Ελλάδα, όταν τα βάζα και τα δοχεία που έπιναν νερό ήταν διακοσμημένα με στρογγυλές συνθέσεις. Οι στρογγυλές ζωγραφιές ήταν ένα είδος αναβίωσης εκείνων των κεραμικών και αυτή η αναβίωση έλαβε χώρο στην Αναγέννηση όταν ο Andrea Della Robbia και η οικογένεια του άρχισαν να παράγουν στρογγυλά κεραμικά από γυαλισμένη και ζωγραφισμένη τερακότα. Αυτά τα έργα ήταν στρωμένα σε τοιχογραφίες ως μορφή διακοσμητικού βάθους. Σύντομα τα tondo έγιναν μια ευρέως αγαπητή μορφή από την οποία προέκυψαν μεγάλες πιατέλες, πιάτα, δίσκοι, μετάλλια και ένα σωρό άλλα. Συγκεκριμένα, τα Tondo συγκρίνονταν συχνά με το Desco da parto, έναν κυκλικό ή πολυγωνικό ζωγραφισμένο δίσκο που γιορτάζει τη γέννηση ενός παιδιού. Αυτό το δώρο, το οποίο συχνά παρουσιάζονταν στη μητέρα μαζί με γλυκά, κρέατα και φρούτα, και έφερε αναπαραστάσεις παρόμοιες με αυτές που έχουν τα πρώτα tondo που βρέθηκαν και σώζονται έως και σήμερα. Ένα από τα διασημότερα παραδείγματα, από το οποίο θα μπορούσε να εξελιχθεί το Tondo, είναι το Triumph of Fame από τον Lo Schema.

Το tondo έχει σχέση με διάφορες περιόδους της ιστορίας της τέχνης και έχει αλλάξει τη λειτουργία του με σκοπό να εξυπηρετήσει όλες τις επιθυμητές φόρμες. Το “Doni Tondo” (Αγία Οικογένεια) του Michelangelo είναι μια σύνθεση που παρουσιάζει την Παναγία, που μόλις τοποθέτησε το βρέφος στην αγκαλιά της. Το εξαιρετικό αυτό έργο που ανατέθηκε από έναν Φλωρεντιανό επιχειρηματία τον Agnolo Doni με σκοπό να τιμήσει το γάμο του με την Maddalena Strozzi. Το tondo αυτό συλλαμβάνει αποτελεσματικά μια σημαντική στιγμή, η οποία ενισχύεται σαφώς από την περικοπή της φυσικής μορφής του. Επιπροσθέτως, υπάρχει ένα σφαιρικό διακοσμητικό προσεκτικά τοποθετημένο στην πλάτη της καρέκλας δίνοντας έμφαση στο στρογγυλό σχήμα.

Όσον αφορά τον ιμπρεσιονισμό, ο πίνακας “Water Lilies” του Monet που ζωγραφίστηκε στο Vernon το 1908 έχουν μια στρογγυλή φόρμα και δημιουργούν μια συναρπαστική συνομιλία μεταξύ του αντικειμένου του Monet και της παράδοσης του tondo. Το σχήμα, συγκεκριμένα, πρότεινε μια αξιοσημείωτη αντίθεση με το μοναδικό περιβάλλον της λίμνης με τους κρίνους, η οποία από μόνη της περιέχει στρογγυλεμένα φύλλα και πέταλα, και περιλαμβάνει εικόνες βλάστησης και αντανακλάσεις από τη Γη και τον ουρανό.

Η παράδοση των tondo έχει επεκταθεί ακόμα περισσότερο στο βασίλειο της μοντέρνας τέχνης, όπως φαίνεται στο tondo του Andy Warhol με τίτλο «Πεταλούδες» του 1955. Η τεχνική του Warhol που χαρακτηρίζεται από έντονα χρώματα και διατηρεί μια αισθητική Ιαπωνικού Ζεν και Βουδιστικής Τέχνης, η οποία χρησιμοποιεί επίσης γρήγορες, εκφραστικές πινελιές. Στην πραγματικότητα, η κυκλική μορφή του tondo μπορεί να συγκριθεί με τον διάσημο «Κύκλο του Enso”, το οποίο είναι ουσιαστικά η αναπαράσταση ενός κύκλου που ολοκληρώνεται με μία μόνο μελάνη. Κατά συνέπεια, η σειρά Mirror του Lichenstein, μια σειρά από καθρέφτες στρογγυλούς και οβάλ, αντιπροσωπεύουν τις φιλοσοφικές επιπτώσεις του Tondo μέσα στη σύγχρονη τέχνη.

Ακόμα και η τέχνη της performance κράτησε σημειώσεις από το tondo, όπως είδαμε το 2017 όταν ο Nick Cave μεταμόρφωσε την Park Avenue Armory σε αίθουσα χορού. Το μοτίβο στροβιλισμού και η αίσθηση του υδρομασάζ του Cave ήταν αρκετά σύμφωνο με τη συνολική φύση του Tondo. Εν τω μεταξύ, τα έργα του Cave είναι εμπνευσμένα από σχήματα που χρησιμοποιήθηκαν στο πέρας των χρόνων και προσομοιάζουν στη φιλοσοφία των tondo, σε κυκλικά σύρματα, σε κυματοειδείς χάντρες και γλυπτά από ξύλο, εμπνευσμένα από τη χαρτογράφηση κατακλυσμικών καιρικών προτύπων.

Τα tondo δεν σχετίζονται απλά με τον κανόνα της εξαιρετικής γραμμής, αλλά μπορούν επίσης να έχουν εφαρμογή και στην πειθαρχία της αρχιτεκτονικής. Τα «Oculi» στην κορυφή των τρούλων από τα οποία εισέρχεται το φως μπορούν να θεωρηθούν μιας μορφής tondo καλλιτεχνημάτων. Πιο συγκεκριμένα, το San Miniato Al Monte στη Φλωρεντία περιέχει ένα ιδιαίτερο μείγμα γυαλισμένης τερακότα, και απεικονίζει τις τέσσερεις αρετές: Εγκράτεια, Σύνεση, Δικαιοσύνη και Δύναμη. Εν τω μεταξύ, το Ospedale Degli Innocenti, που σχεδιάστηκε από τον Filippo Brunelleschi, εμφανίζει επίσης μια πρόσοψη που αποτελείται από εννέα ημικυκλικές καμάρες που πηγάζουν από στήλες με μια σύνθετη σειρά – κάτω από κάθε κολώνα βρίσκεται ένα κεραμικό tondo που αναπαριστά ένα ντυμένο μωρό. Τέλος στο Palazzo Medici Riccardi στη Φλωρεντία, που σχεδιάστηκε από τον Michelozzo, μια αυλή και ένα γλυπτό κήπου περιέχει μαρμάρινα tondo που κάθονται πάνω από τις στοές.

Το Tondo μπορεί επομένως να θεωρηθεί ως μια πολύπλευρη μορφή, που δίνει έμφαση στις εικόνες που περιέχει. Από τις διάφορες λειτουργίες που έχει εξυπηρετήσει ιστορικά το Tondo, έως τον διαρκή αντίκτυπό του στους καλλιτέχνες, το Tondo είναι μια κλασική μορφή που έχει αναμφισβήτητα εικονιστική σημασία τόσο αυτόνομα όσο και μέσα από τις συνθέσεις που απεικονίζουν οι κυκλικοί καμβάδες.

Ελεύθερη απόδοση του άρθρου “Tondo” της COLBY MUGRABI