Edvard Munch – Ο ζωγράφος της ψυχής

Στις 12 Δεκεμβρίου 1863 στο Όσλο γεννήθηκε ο δημιουργός της κραυγής, ο ζωγράφος με τις 80 αυτοπροσωπογραφίες, και ο πιο αυθεντικός selfie taker στην ιστορία της τέχνης, ίσως και από τους πρώτους, και δεν είναι άλλος από τον Edvard Munch.

Γιος στρατιωτικού, χάνει μητέρα και αδερφή από την φυματίωση ενώ μία ακόμα αδερφή του θα διαγνωστεί με ψυχική ασθένεια σε μικρή ηλικία. Ο ίδιος μιλάει για όλα αυτά μέσα σε δύο γραμμές λέγοντας «κληρονόμησα δύο από τους πιο φοβερούς εχθρούς του ανθρώπινου είδους, την κληρονομιά της φυματίωσης και της παραφροσύνης. Η ασθένεια, η τρέλα και ο θάνατος ήταν η μαύρη άγγελοι που στάθηκαν στον ύπνο μου».

Ξεκινά ως ρεαλιστής και νατουραλιστής ζωγράφος ενώ πολύ σύντομα θα βρεθεί στον ιμπρεσιονισμό. Ο πατέρας του δεν ενέκρινε ποτέ την απόφασή του να γίνει ζωγράφος καθώς θεωρούσε το επάγγελμα «ανίερο». Ιστορικά ξέρουμε, πως έχει καταστρέψει τουλάχιστον ένα πίνακα του γιου του και του έχει αρνηθεί χρήματα και υλικά ζωγραφικής. Ο πατέρας του δεν ενέκρινε ούτε τις κοινωνικές συναναστροφές του γιου του, ενώ ο ίδιος ο Edvard υποστηρίζει πως μέσα σε αυτές διαμορφώθηκε ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης. «Οι ιδέες μου εξελίχθηκαν υπό την επιρροή των μποέμ ή μάλλον του Χανς Γέγκερ. Πολλοί έχουν λανθασμένα υποστηρίξει ότι οι ιδέες μου διαμορφώθηκαν υπό την επιρροή του Στρίνμπεργκ και των Γερμανών… αλλά αυτό είναι λάθος. Aυτές τότε είχαν ήδη σχηματιστεί».

Το έργο του «άρρωστο παιδί» από το 1886 βασισμένο στον θάνατο της αδερφής του θα είναι ο πρώτος «πίνακας ψυχής» όπως είπε ο ίδιος και ο λόγος για την πρώτη του ρήξη με τον ιμπρεσιονισμό. Στην πραγματικότητα ο Munch, όλη τη δεκαετία του 1880 και στις αρχές της δεκαετίας του 1890 πασχίζει να καθορίσει το στυλ που τον εκφράζει και έτσι στα έργα εκείνης της περιόδου ανακαλύπτουμε μία μεγάλη ποικιλία πινέλων και τεχνικών.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ταξίδια στον κόσμο του Munch είναι οι 80 αυτοπροσωπογραφίες του και μία σειρά από αυτό-πορτρέτα φωτογραφικά. Θα μπορούσαμε να πούμε χωρίς υπερβολή πως ήταν ένας από τους πρώτους που γύρισαν τον φακό προς το πρόσωπό τους σε μία διαδικασία εξερεύνησης της ψυχής τους.

Υπάρχουν αυτό-πορτρέτα του ζωγραφικά και φωτογραφικά ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1890. Έγραψε κάποτε «η τέχνη μου είναι αυτό-εξομολογητική μέσα από αυτή ψάχνω να ξεκαθαρίσω το πως σχετίζομαι με τον κόσμο γύρω μου». Με μολύβια, χρώματα, πινέλα, εκτυπώσεις και φωτογραφικό φακό μιλούσε για όσα νιώθει. Δεν ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να ανακαλύψει την ψυχή του μέσα στην τέχνη αλλά ήταν από τους πρώτους που μας έδειξαν τα αποτελέσματα αυτής της αναζήτησης.

Από την διαμονή του στο ψυχιατρικό ίδρυμα της Κοπεγχάγης υπάρχει ένα αξιοσημείωτο φωτογραφικό υλικό. Στη σειρά λιθογραφιών «άλφα και ωμέγα» αναπαριστά τις ερωτικές του περιπτύξεις και σχέσεις. Το 50% του έργου του αφορά φιγούρες και συναισθήματα, το άλλο 50% τοπία, την φύση, την αγροτική ζωή. Αυτή την ολότητα της ζωής εξερευνούσε τελικά από την αρχή γιατί ήρθε αντιμέτωπος με το θάνατο και την ζωή πολύ νωρίς άρα τις ύμνησε σε όλο το φάσμα του βίου του. Ένα από τα τελευταία του πορτραίτα – αυτοπροσωπογραφία, ιδιαίτερα ρεαλιστικό, με τον ίδιο να στέκει ανάμεσα σε ένα κρεβάτι και ένα ρολόι προμηνύει το δικό του θάνατο που επέρχεται λίγο αργότερα, στις 23 Ιανουαρίου 1944, στο σπίτι του στο Έκελι λίγο πιο έξω από το Όσλο.

19 χρόνια μετά το θάνατο του θα ανοίξει τις πύλες το μουσείο που είναι αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του. Είναι κοινό μοτίβο στους μεγάλους καλλιτέχνες να ασχολούνται με τον κύκλο της ζωής εκείνο που ξεκινά τη μέρα της γέννησης και καταλήγει την μέρα του θανάτου. Μέσα σε αυτό το χρονικό φάσμα ο Μουνκ ύμνησε πάνω απ’ όλα το πνεύμα, την ψυχή, την σχέση του ανθρώπου με το όλον και μας έκανε μάρτυρες αυτής της διαδικασίας.

Rima Lyma