6 Ελληνικοί μύθοι που πρέπει να ξέρουμε για να καταλάβουμε την Ιστορία της Τέχνης

Οι ελληνικοί μύθοι έχουν κεντρίσει τη φαντασία των καλλιτεχνών, από τους γλύπτες της αρχαιότητας που δημιουργούσαν θεούς και θεές από μάρμαρο. Οι δοκιμασίες των αρχαίων ελλήνων ηρώων και τεράτων έχουν εξυπηρετήσει ως έμπνευση από τους δασκάλους της Αναγέννησης, τους Σουρρεαλιστές ακόμα και τους εννοιολογικούς καλλιτέχνες. Αν και δεν υπάρχει μια καταγεγραμμένη επίσημη ιστορία της ελληνικής μυθολογίας, πηγές όπως η Ηλιάδα του Ομήρου και οι μεταμορφώσεις του Οβίδιου παρέχουν μια εναλλακτική ιστορία της ανθρωπότητας, από τη δημιουργία της πρώτης γυναίκας έως την πτώση της Τροίας. Παρακάτω θα δούμε έξι μύθους, απαραίτητους για την κατανόηση της ελληνικής μυθολογίας που έχει υφάνει την ιστορία της Τέχνης.

Το Κουτί της Πανδώρας

Η Πανδώρα, η πρώτη γυναίκα στη Γη, δημιουργήθηκε με μια πράξη εκδίκησης. Ο Δίας, ο βασιλιάς του ουρανού και των θεών, ήταν θυμωμένος με τον Τιτάνα Προμηθέα για τη προσέφερε τη φωτιά στους ανθρώπους. Ο Δίας διέταξε τον θεό Ήφαιστο να δημιουργήσει την Πανδώρα για να εκδικηθεί εκ προθέσεως τον Προμηθέα. Η Πανδώρα τοποθετήθηκε σε μια ειδυλλιακή εκδοχή της Γης και ο Δίας της έδωσε ένα κιβώτιο που της είπε να μην ανοίξει ποτέ. Η Πανδώρα δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον πειρασμό και άνοιξε το κιβώτιο, απελευθερώνοντας ένα πλήθος από πληγές στον κόσμο, όπως ασθένεια, γήρας και θάνατο. 

Ο γαλλικός ζωγράφος Odilon Redon γοητεύτηκε από γυναίκες από την κλασσική μυθολογία και ζωγράφισε την Πανδώρα αρκετές φορές. Σε ένα έργο του από το 1914, η Πανδώρα εμφανίζεται γυμνή και περιβάλλεται από πολλά φωτεινά λουλούδια, αλλά εστιάζει στο μικρό κουτί στα χέρια της. Ο Redon ζωγράφισε το έργο πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενδεχομένως δημιουργώντας έναν παραλληλισμό μεταξύ των φρικαλεοτήτων που έφερε το άνοιγμα του κουτιού και εκείνων του πολέμου. Η επιρροή της Πανδώρας φτάνει και στη σύγχρονη τέχνη.

O David Medalla από τις Φιλιππίνες για παράδειγμα, δημιούργησε το Cosmic Pandora Micro-Box (2010) συλλέγοντας αντικείμενα που βρήκε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Βραζιλία. Το κουτί μεταξύ άλλων περιείχε κάλτσες, σαπούνι, περιοδικά, κοχύλια και όστρακα. Συνδέοντας τα συνηθισμένα αντικείμενα με τη μυθολογία, διερωτάται πως τα στοιχεία που πετιούνται στο δρόμο μπορούν να είναι τόσο επικίνδυνα στη χρήση για τους ανθρώπους όσο και τα περιεχόμενα του κουτιού της Πανδώρας κατά την ελληνική μυθολογία.

Περσέας και Ανδρομέδα

Ο Περσέας είναι ένας από τους κορυφαίους ήρωες της ελληνικής μυθολογίας, γνωστός κυρίως για τη δολοφονία της Μέδουσας και του Κήτους, του θαλάσσιου τέρατος που φυλάει την πριγκίπισσα Ανδρομέδα. Η βασίλισσα Κασσιόπη, η οποία κυβερνούσε μια μυθική εκδοχή της Αιθιοπίας με το σύζυγό της, καυχήθηκε ότι αυτή και η κόρη της Ανδρομέδα ήταν τόσο όμορφες όσο οι Νηρηίδες ή οι θαλάσσιες νύμφες. Αυτή η παρατήρηση προσέβαλε τον Ποσειδώνα, θεό της θάλασσας, και σε μια πράξη εκδίκησης ενάντια στην Κασσιόπη, άφησε το Κήτος ελεύθερο μέσα στο βασίλειο. Μετά από διαβούλευση με ένα μαντείο, ο πατέρας της Ανδρομέδας, βασιλιάς Κηφεύς, για να σώσει το βασίλειο από το Κήτος, έδεσε σε ένα βράχο στην ακτή την Ανδρομέδα, θυσιάζοντάς την στο θεό Ποσειδώνα. Ο Περσέας λοιπόν σκότωσε το Κήτος και έκανε την Ανδρομέδα σύζυγό του.

Ίσως οι πιο διάσημες απεικονίσεις αυτού του μύθου είναι του Peter Paul Rubens, ο οποίος επέστρεψε στο θέμα αρκετές φορές.

Στον «Περσέας ελευθερώνει την Ανδρομέδα» (1620-1622), βλέπουμε τον Περσέα να πλησιάζει την αλυσωτή Ανδρομέδα, με τη βοήθεια πολλών χερουβίμ, αγγέλων βοηθών. Το σκοτωμένο Κήτος εμφανίζεται στην κάτω αριστερή γωνία.

Η δυστυχία της Ανδρομέδας ενέπνευσε και καλλιτέχνες αιώνες αργότερα: ο Frederic Leighton απεικόνισε την στρυμωγμένη και σκυμμένη κάτω από το Κήτος Ανδρομέδα, καθώς ο Περσέας το τρυπάει με ένα βέλος και το ζώο υποφέρει ενώ…

ο David Gascoyne απεικόνισε την ιστορία σε ένα σουρεαλιστικό τραπέζι όπου το κεφάλι της Ανδρομέδας είναι κολλημένο πάνω σε μια ρακέτα του τένις.

Μινώταυρος

Ο Μινώταυρος είναι ένα ημι-ανθρώπινο τέρας που γεννήθηκε στη Βασίλισσα Πασιφάη της Κρήτης. Μισός άνθρωπος, μισός ταύρος. Ο Δαίδαλος, ο βραβευμένος εφευρέτης του βασιλιά Μίνωα, δημιούργησε ένα λαβύρινθο για να αποκρύψει το θηρίο, το οποίο όμως απαίτησε πληρωμή επτά νέων ανδρών και επτά παρθένων (οι λογαριασμοί ποικίλλουν ανάλογα με το πόσο συχνή ήταν αυτή η πληρωμή, που κυμαίνεται από ετησίως έως κάθε εννέα χρόνια). Ο Έλληνας ήρωας Θησέας τελικά σκότωσε τον Μινώταυρο, αλλά το μυθικό πλάσμα και ο συμβολισμός του για την απαγορευμένη επιθυμία, τη σφοδρή επιθυμία και την απληστία ζουν.

Ο Pablo Picasso ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τον Μινώταυρο κατά τη διάρκεια μιας περιόδου προσωπικής αναταραχής – όταν ο γάμος του με την Olga Khokhlova είχε πρόβλημα και η ερωμένη του, εκείνη την εποχή, Marie-Thérèse Walter ήταν έγκυος. Ωστόσο, οι συχνές απεικονίσεις που έκανε για τον Μινώταυρο συνέπεσαν επίσης με τις έντονες πολιτικές εντάσεις στην Ευρώπη του 1930. Ο καλλιτέχνης συνέδεσε το μυθικό πλάσμα με τις ταυρομαχίες της ισπανικής καταγωγής του δημιουργώντας χαρακτικά όπως το Minotaurmachy (1935) που απεικονίζει τον Μινώταυρο να κλίνει προς μια νεαρή κοπέλα που κρατά ένα κερί. Το έργο χρησίμευσε ως εικόνα πηγής και για τη Guernica (1937) στο οποίο επίσης απεικονίζεται ένας ταύρος.

Άλλοι καλλιτέχνες αγάπησαν το Μινώταυρο επίσης: Ο André Breton και ο Pierre Mabille δημοσίευσαν ένα περιοδικό με τίτλο Minotaure τη δεκαετία του 1930,

ενώ ο Jackson Pollock απαθανάτισε τη μητέρα του κτήνους Πασιφάη σε έργο του το 1943.

Η Leonora Carrington το 1953 με το έργο «Και στη συνέχεια είδαμε την κόρη του Μινώταυρου!». Στο έργο ένας κουρασμένος ταύρος κάθεται σε ένα τραπέζι, που περιβάλλεται από δυο παιδιά και μια φανταστική φιγούρα.

Ο Μινώταυρος έχει επίσης χρησιμοποιηθεί για πιο ηθικούς σκοπούς: Ο συμβολιστής ζωγράφος George Frederic Watts χρησιμοποίησε το τέρας σε μια εργασία του το 1885 στην οποία ο Μινώταυρος βλέπει τη θάλασσα, περιμένοντας να φτάσει το ετήσιο γλέντι του. Στην απεικόνισή του το επικείμενο θηρίο, κατά τον Watts αντιπροσωπεύει την αρσενική επιθυμία, που γεννήθηκε από ανησυχίες του για την παιδική πορνεία στη Βρετανία.

Ίκαρος

Εκτός από την παγίδευση του Μινώταυρου στον λαβύρινθο του, ο Δαίδαλος είναι επίσης γνωστός για τον τραγικό θάνατο του γιου του Ικάρου, ο οποίος έχει εμπνεύσει αμέτρητα τραγούδια, ποιήματα και έργα τέχνης. Με σκοπό να δραπετεύσουν από την Κρήτη, ο Δαίδαλος δημιούργησε φτερά για τον εαυτό του και το γιο του Ίκαρο. Παρά τις προειδοποιήσεις του πατέρα του, ο Ίκαρος πέταξε πολύ κοντά στον ήλιο και το κερί που κρατούσε τα φτερά του ενωμένα έλιωσε, με αποτέλεσμα να κοπούν κι εκείνος να πέσει στο πέλαγος και να πνιγεί. Η ιστορία του συχνά λέγεται ως προειδοποιητική, επιδεικνύοντας την παγίδα της υπερβολικής περηφάνειας και φιλοδοξίας.

Η πιο διάσημη απεικόνιση του Ικάρου είναι το “Τοπίο με την Πτώση του Ικάρου” (περίπου το 1555), που απεικονίζει έναν Ίκαρο σε πτώση καλυμμένο από μια μεγαλύτερη σκηνή της εγχώριας ζωής στη θάλασσα. Ο θεατής μπορεί μόνο να δει τα πόδια-πτερύγια του Ίκαρου να εξαφανίζονται στη θάλασσα, ενώ τον αγνοούν εντελώς όλα τα άλλα απεικονιζόμενες φιγούρες. Η ελαιογραφία αυτή αποδίδεται στον Pieter Bruegel τον γηραιότερο αν και μερικοί ειδικοί αμφιβάλλουν για την αυθεντικότητα του πίνακα εξαιτίας της εκκεντρικής παρουσίασης του θέματος αλλά και της έλλειψης ακριβούς ημερομηνίας ή προέλευσης του έργου.

Ο Henri Matisse δημιούργησε μια πιο ανοιχτόχρωμη απεικόνιση του Ίκαρου με χαρτοκοπτική που ανασύρουμε από το εικονογραφημένο βιβλίο Jazz (1947). Σε αυτή ο δημιουργός αγκάλιασε τα νέα κομμάτια και τα συνδύασε φύλλα χαρτιού σε χρώμα κόκκινο, μαύρο, κίτρινο με φόντο ένα μπλε χαρτί, δημιουργώντας έτσι περισσότερο την εικόνα ενός άνδρα που χορεύει ανάμεσα στα αστέρια.

Η Λήδα και ο Κύκνος

Η Λήδα και ο Κύκνος είναι ίσως μια από τις πιο αινιγματικές ιστορίες της ελληνικής μυθολογίας για τον σύγχρονο αναγνώστη. Είναι, επίσης, ένας από τους πιο σημαντικούς μύθους που αντηχεί στους αιώνες της ιστορίας της τέχνης. Στο μύθο, ο Δίας παίρνει τη μορφή ενός κύκνου για να ερωτοτροπήσει στη Λήδα, τη Βασίλισσα της Σπάρτης, με αποτέλεσμα τη γέννηση της Ελένης. Η ιστορία γίνεται ακόμα πιο τρομακτική αν σκεφτούμε ότι η Ελένη έγινε η αφορμή για τον Τρωϊκό Πόλεμο. Η εικόνα της γυναίκας και του πουλιού, καθώς και η καταστροφή που θα έφερνε, έχουν κερδίσει διάφορους καλλιτέχνες όλα αυτά τα χρόνια.

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ζωγράφισε δύο εκδόσεις της Λήδα και του Κύκνου, αλλά και οι δύο έχουν χαθεί. Ενώ εκδοχές των φοιτητών του έχουν σωθεί και απεικονίζουν μια γυμνή γυναίκα που κρατάει έναν κύκνο, ενώ η ιδέα δεν αλλάζει στα δικά του προσχέδια.

Γύρω στα 1880, ο Paul Cézanne δημιούργησε τη δική του «Λήδα και ο κύκνος» που απεικονίζει μια ξανθιά γυναίκα που κοιτάζει έναν κύκνο που της δαγκώνει το χέρι, ένα βλέμμα αμφιθυμίας που μας κρατά μπερδεμένους.

Η γαλλική πρωτοπορία και πιο συγκεκριμένα η Marie Laurencin δείχνει μια στοχαστική Λήδα ντυμένη με ροζ που σκύβει πάνω από ένα μαύρο κιγκλίδωμα για να πετάξει το πουλί.

Ο Cy Twombly έβαλε τη δική του αφηρημένη απεικόνιση για τη Λήδα και τον Κύκνο, δημιουργώντας ένα μανιακό χάος από κραγιόνια, μολύβια και μπογιά με λίγα ευδιάκριτα στοιχεία όπως τις καρδιές και ένα πέος.

Αχιλλέας

Ο Αχιλλεας έγινε ήρωας του Τρωϊκού Πολέμου, όταν εκείνος οδήγησε τους Έλληνες σε μια δεκαετή πολιορκία της Τροίας. Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα κατορθώματά του είναι η δολοφονία του Έκτωρα για να εκδικηθεί το θάνατο του υποτιθέμενου εραστή του Πάτροκλου. Ο Αχιλλέας πέφτει τελικά θύμα της προφητείας που λέει ότι θα πεθάνει στην Τροία. Στις περισσότερες εκδοχές ο θεός Απόλλων καθοδηγεί το βέλος του Πάρι και χτυπά τον Αχιλλέα στη φτέρνα του, το μοναδικό ευάλωτο σημείο του. Η ιστορία του είναι κεντρική στην Ηλιάδα του Ομήρου, μαζί με άλλα στοιχεία όπως οι συνήθειες, οι ηρωισμοί και η βαθιά ανθρώπινη τραγωδία του κράτησαν την ιστορία ζωντανή έως σήμερα.

O Barnett Newman που εμπνεύστηκε ιδιαίτερα από την ελληνική μυθολογία, συχνά χρησιμοποιούσε τίτλους από τη Βίβλο ή την αρχαιότητα και σε μια επιστολή του στον Clement Greenberg υπερασπίστηκε το ελληνικό ύφος λέγοντας: «Οι Έλληνες εφηύραν την ιδέα της ομορφιάς. Πριν από την εποχή τους, ένα έργο τέχνης αφορούσε τη σημασία και ήταν ένα ορατό σύμβολο ιερατικής σκέψης».

Ο θαυμασμός του Newman για την ελληνικό πολιτισμό φαίνεται και στο έργο του Αχιλλέας (1952) τον οποίο απεικονίζει από μια κόκκινη λωρίδα ελαφρά τσακισμένη στην άκρη της να περιβάλλεται από καφέ. Το κόκκινο πιθανολογείται πως είναι μια αναφορά στην πανοπλία που έφτιαξε το Ήφαιστος για τον Αχιλλέα και για τη μάχη.

Ενώ από την άλλη ο Twombly δίνει τη δική του αφηρημένη δημιουργία που αφορά αυτή την ελληνική τραγωδία με τίτλο «Πενήντα μέρες στην Τροία: Σκιές του Αχιλλέα, του Πάτροκλου και του Έκτωρα» (1978)

Μια πιο παραδοσιακή αλήθεια για την ιστορία του Αχιλλέα υπάρχει στο «Αχιλλέας που θρηνεί τον θάνατο του Πάτροκλου» (1760-1763) του Gavin Hamilton. Ο Αχιλλέας είναι βυθισμένος πάνω σε ένα φαινομενικά άσπρο Πάτροκλο, σπρώχνοντας μακριά τους άλλους στρατιώτες.

Η αυτοπροσωπογραφία της Mary Marshall το 2015 ως άλλος Αχιλλέας μια γυναίκα που μπαίνει στο κέλυφος ενός ήρωα αποφεύγοντας την κάμερα, ο θεατής διακρίνει μόνο μώλωπες πάνω και κάτω στην πλάτη της. Με το δεξί της χέρι κρατά ένα βέλος που στοχεύει το πόδι της, υπενθυμίζοντας το μύθο της αχιλλείου φτέρνας.

 

Ελεύθερη απόδοση του άρθρου “6 Greek Myths You Should Know to Understand Art History” από το artsy.net