30 Χρόνια Μικρογλυπτική Θ. Παπαγιάννη

30 ΧΡΟΝΙΑ ΜΙΚΡΟΓΛΥΠΤΙΚΗ
Από τις 16 Μαρτίου μέχρι τις 10 Απριλίου ο Εικαστικός Κύκλος / Χώρος Τέχνης παρουσιάζει την έκθεση του γνωστού γλύπτη Θεόδωρου Παπαγιάννη. Τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση αυτή, δηλαδή 150 ορειχάλκινα γλυπτά και 100 τερακότες είναι δουλειά των τελευταίων 30 χρόνων.

ΕΓΚΑΙΝΙΑ: ΤΡΙΤΗ 16 ΜΑΡΤΙΟΥ 2004 / ΩΡΑ: 20:00
ΔΙΑΡΚΕΙΑ: ΕΩΣ 10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2004
ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ: ΔΕΥ- ΤΕΤ- ΣΑΒ: 09:00 – 15:00
ΤΡΙ-ΠΕΜ- ΠΑΡ: 09:00 – 14:00 & 17:30 – 20:30

Χαρ. Τρικούπη 121, 11473 Αθήνα – Τηλ. 210 33 00 136, Fax: 210 33 00 882
Στον κατάλογο της έκθεσης ο ίδιος ο καλλιτέχνης σημειώνει σχετικά :
‛ … Τα γλυπτά που παρουσιάζω σ’αυτή μου την έκθεση στον Εικαστικό Κύκλο με τον οποίο με συνδέει φιλία και μακροχρόνια συνεργασία, είναι καρπός τριάντα και πλέον χρόνων.
Ήταν μια ευκαιρία να δείξουμε το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης πορείας της δουλειάς μου, μιας προσπάθειας που πάνω της έχει καταγραμμένο όλο το μόχθο, τη φαντασία, την αγάπη, τα όνειρα, τα ταξίδια του νου και της ψυχής, την αγωνία, τα ξενύχτια, τους καημούς, την ευρηματικότητα, την τεχνική, τη γνώση, τις ατελείωτες ώρες δουλειάς αλλά προπαντός τη χαρά της δημιουργίας.
Είναι ο κόσμος μου με βασικό χαρακτηριστικό το ζευγάρι σαν βασικό κύτταρο της κοινωνίας, δημιουργό της ζωής, έκφραση της συντροφικότητας και της άρρηκτης αγάπης.
Το ζευγάρι αρχέτυπο που πάει βαθιά μέσα στους μύθους. Τα πουλιά σαν έκφραση της ελευθερίας και των δυναμικών σχημάτων ή τη γυναίκα σαν τη γέννηση της ζωής.
Ένας κόσμος που μέσα από τον κάθε εραστή της τέχνης που τα επιλέγει ταξιδεύει χρόνια τώρα προς όλα τα μήκη και πλάτη της γης δίνοντας χαρά και τα κάνει δεσμό αιώνιας φιλίας ανάμεσά μας …

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ

Η μικρογλυπτική μου προέκυψε από τη μελέτη για μεγαλύτερα γλυπτά
Μια συνηθισμένη μέθοδος για τον γλύπτη, όταν θέλει να πραγματοποιήσει ένα μεγάλο γλυπτό είναι τα πολλά προσχέδια και οι πλαστικές μακέτες. Αρχίζει δηλαδή βάζοντας μια σειρά από ιδέες στο χαρτί και στη συνέχεια κάνει πολλές τρισδιάστατες μικρές μακέτες, παραλλαγές στο ίδιο θέμα με σκοπό να λύσει όλα τα προβλήματα που έχει ένα γλυπτό.
Αυτή είναι μια συνηθισμένη μέθοδος, όπως προείπα, που επί αιώνες ακολουθούσαν οι γλύπτες και που πολλοί από εμάς συνεχίζουν να ακολουθούν πιστεύοντας ακόμη στις παραδοσιακές αξίες και πρακτικές.
Είναι μια μέθοδος δοκιμασμένη στο χρόνο με σαφή αποτελέσματα. Με αυτή ο καλλιτέχνης έχει τη δυνατότητα να μελετήσει ένα γλυπτό από κάθε άποψη και να λύσει τα πολλά προβλήματα που βάζει το κάθε θέμα όπως ύφους, έκφρασης, σύνθεσης, μεγέθους, φωτός, κλίμακος κ.α.
Σαν τελικό αποτέλεσμα έχουμε τη δημιουργία πολλών μικρών γλυπτών που είναι μελετημένα και εναπόθειται στο δημιουργό τους να αποφασίσει αν κάποιο απ’αυτά θα το κάνει μεγαλύτερο, αν θα περάσει σε κάποιο άλλο υλικό ή αν θα το αναπαραγάγει σε 20 – 30 – 50 ή 100 αντίτυπα.
Έκανα αυτή την εισαγωγή για να εξηγήσω πως ακριβώς ενεργώ και μέσα από ποια διαδικασία προκύπτουν τα μικρογλυπτά που ο θεατής θα δεί σ’αυτή την έκθεση αν και πιστεύω πως σε πολλούς η διαδικασία είναι γνωστή.
Τα πολλαπλά έργα πέρα από το αδιαμφισβήτητο οικονομικό όφελος για μια σειρά από παράγοντες που εμπλέκονται στο εμπόριο έργων τέχνης γεννήθηκαν από μια βαθύτερη ανάγκη επικοινωνίας του έργου τέχνης με την κοινωνία και τους πολίτες πράγμα που θεωρώ βαθύτατα δημοκρατική διαδικασία, από την ανάγκη να μπεί η τέχνη σε κάθε σπίτι. Το πολλαπλό έργο τέχνης δίνει την οικονομική δυνατότητα κυρίως σε νέους ανθρώπους να το αποκτήσουν και να χαίρονται μια αληθινή δημιουργία με ότι αυτό σημαίνει για το νου και τις αισθήσεις. Έτσι άλλωστε βρίσκει δικαίωση τόσο ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης όσο και του ίδιου του καλλιτέχνη.
Προσωπικά με εκφράζει η διαδικασία αυτή και την πιστεύω. Θα έλεγα μάλιστα ότι για εμένα είναι και θέμα ιδεολογικό αφού με τον τρόπο αυτό βάζεις την τέχνη στη ζωή σχεδόν όλων των ανθρώπων.
Τα γλυπτά που παρουσιάζω σ’αυτή μου την έκθεση στον Εικαστικό Κύκλο με τον οποίο με συνδέει φιλία και μακροχρόνια συνεργασία, είναι καρπός τριάντα και πλέον χρόνων. Ήταν μια ευκαιρία να δείξουμε το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης πορείας της δουλειάς μου, μιας προσπάθειας που πάνω της έχει καταγραμμένο όλο το μόχθο,
τη φαντασία, την αγάπη, τα όνειρα, τα ταξίδια του νου και της ψυχής, την αγωνία, τα ξενύχτια, τους καημούς, την ευρηματικότητα, την τεχνική, τη γνώση, τις ατελείωτες ώρες δουλειάς αλλά προπαντός τη χαρά της δημιουργίας.
Είναι ο κόσμος μου με βασικό χαρακτηριστικό το ζευγάρι σαν βασικό κύτταρο της κοινωνίας, δημιουργό της ζωής, έκφραση της συντροφικότητας και της άρρηκτης αγάπης.
Το ζευγάρι αρχέτυπο που πάει βαθιά μέσα στους μύθους. Τα πουλιά σαν έκφραση της ελευθερίας και των δυναμικών σχημάτων ή τη γυναίκα σαν τη γέννηση της ζωής. Στην έκθεση παρουσιάζω επίσης μια σειρά από τερακόττες, το γοητευτικό παιχνίδι που πολύ με διασκεδάζει τα τελευταία χρόνια, διαφορετικές η μία απ’την άλλη, στολισμένες με λογής ενδυμασίες και στα χέρια τους προσφορές σε μια συνεχή πορεία μια « πομπή » προς το άγνωστο.
Ένας κόσμος που μέσα από τον κάθε εραστή της τέχνης που τα επιλέγει ταξιδεύει χρόνια τώρα προς όλα τα μήκη και πλάτη της γης δίνοντας χαρά και τα κάνει δεσμό αιώνιας φιλίας ανάμεσά μας.
Αθήνα 20/1/2004
Θεόδωρος Παπαγιάννης

O αντικατοπτρισμός του αρχαίου στη σύγχρονη γλυπτική του
Θεόδωρου Παπαγιάννη
Ο Ηπειρώτης Θεόδωρος Παπαγιάννης είναι μια εξαιρετική περίπτωση στο χώρο της γλυπτικής ׂμια σπάνια φυσιογνωμία και ίσως ο μοναδικός στο είδος του.
Αναμφίβολα πολυδιάστατος δημιουργός ο Θεόδωρος Παπαγιάννης με άπειρα ενδιαφέροντα και με ανάλογες πλαστικές εκφάνσεις συνεχίζει τις αδιάλειπτες προσπάθειές του, διηθεί τις καλλιτεχνικές του αναζητήσεις, ενώ ταυτόχρονα συνάπτεται με το παρελθόν, συμπορεύεται με το παρόν και ψηλαφεί το μέλλον.
Η καλλιτεχνική προαίρεσή του είναι προφανές ότι υποκινείται από μια εσωτερική ενστικτώδη φόρτιση. Με αναρίθμητες ανησυχίες και οράματα ενσαρκώνει την βιωματική του εμπειρία μέσα από μια πολυφωνία υλικών. Το μάρμαρο, η πέτρα, το μέταλλο, η τερακότα, το ξύλο και ο πολυεστέρας μεταλλάσσονται σε μνημειώδεις διαχρονικές μορφές συχνά με καθολικές προεκτάσεις.
Καθ’όλη τη διάρκεια η ποιητική του δημιουργού εμπνέεται από το περιβάλλον του και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, και εν συνεχεία διανθίζει τον πλαστικό του λόγο με επιρροές από προϋπάρχοντα πρότυπα όπως βασικά χαρακτηριστικά της αρχαιοελληνικής τέχνης και της λαϊκής γλυπτικής ׂμα πάνω από όλα συνάδει με τη σύγχρονη αντίληψη, όπου και συνθέτει ένα προσωπικό ιδιότυπο συντακτικό κώδικα.
Με σεβασμό μελετά και σχεδιάζει τις ελληνικές αρχαιότητες ׂτην Κυκλαδική, Γεωμετρική και την Προκλασική, ενώ εμφανίζει μια εμμονή στην Αρχαϊκή και Δαιδαλική περίοδο. Όπως άλλωστε αναφέρει και ο ίδιος « Αγάπησα τους αρχαίους γιατί ήξεραν να χτίζουν σε γερές βάσεις, η τέχνη τους είχε ευγένεια, δύναμη, αρμονία, ήξερε να αιχμαλωτίζει το φως »…. « Που βρήκαν τη σοφία οι Κυκλαδίτες να δημιουργήσουν σ’εκείνες τις εποχές τόσο περιεκτικά και σοφά σχήματα »…Από πού η δαιδαλική γλυπτική άντλησε τόση γνώση για την αφαίρεση…..
Το σχέδιο υπήρξε πάντα ένα μέσο επικοινωνίας για τον Παπαγιάννη ׂο διάλογος μεταξύ πλάστη και του πνευματικού του προϊόντος αποδείχτηκε καθοριστικός. Επίμοχθα και μεθοδικά σχεδιάζει ακατάπαυστα, αιχμαλωτίζοντας σκέψεις τις οποίες αποτυπώνει μέσα από ένα « τρισδιάστατο » τρόπο. Είναι ολοφάνερο ότι η πληρότητα του σχεδίου συνηγορεί στο αξιοσημείωτο αυτό αποτέλεσμα.
Θεματολογικά μένει πιστός στις πανάρχαιες πηγές του πολιτισμού μας ׂ επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του κυρίως στην ανθρώπινη φιγούρα ׂοδεύει προς την κατάκτηση του φωτός και της σκιάς, της μάζας αλλά και της φόρμας.
Ανθρωποκεντρικός στην ουσία ο καλλιτέχνης, αποκυεί εξαίρετα δείγματα νεοελληνικής ρεαλιστικής γλυπτικής ׂσε ορισμένες περιπτώσεις με μια χροιά εξπρεσιονισμού, ενώ σε άλλες πάλι αντίρροπες εκδοχές εμφωλεύει ένα σουρεαλιστικό κλίμα, χωρίς ποτέ να φτάνει στην απόλυτη περιγραφή. Η λιτότητα της ερμηνείας αποδεικνύει το πόσο σημαντικότερη είναι η αναζήτηση της έκφρασης για τον Παπαγιάννη. Πλάθει τον αισθητικό του κόσμο εξοβελίζοντας το περιττό και εστιάζοντας στο ουσιαστικό.
Κατά αυτό τον τρόπο η ανθρώπινη φιγούρα φαίνεται να παίρνει άλλη αξία στα χέρια του πλάστη της και να υποτάσσεται στους δικούς του νόμους και ως εκ τούτου προκύπτει μια συμβολική σημασία ιερού χαρακτήρος με υπερβατική και μυστηριακή δύναμη. Οι εξωπραγματικές και γοητευτικές υπάρξεις δημιουργημένες σε μνημειακές διαστάσεις δονούνται από τον εσωτερικό τους μύθο καθώς μεταβάλλονται σε αντικείμενα λατρείας με θρησκευτικό υπόβαθρο.
Η πηγαία και πολυφωνική διάθεση του Παπαγιάννη τον ωθεί στο να πραγματώνει ανθρώπινες ομάδες, φιλοτεχνημένες όχι μόνο μέσα από τη σχηματοποιημένη τεκτονική συστηματοποίηση αλλά και από συνδυασμούς διαφορετικών υλικών στο ίδιο έργο ׂόπου με απτή ευρηματικότητα κατορθώνει τον συγκερασμό τους με ύψιστη επιτυχία. Οι παρατεταγμένες μορφές με το απλοποιημένο κατά προσέγγιση πριμιτιβιστικό ύφος αποτελούν μια μοναδική ιερή ανθρωπότητα. Σε κάθε περίπτωση η ιερατική συμπεριφορά των συνισταμένων μετουσιώνεται σε θεοποιημένα σχήματα που φέρουν χειρονομίες τελετουργικού χαρακτήρα. Οι ανατεταμένες φιγούρες με την ιδιαίτερη αυτή εκφραστικότητα ενδύονται με ανάλογες ενδυμασίες εμβληματικού χαρακτήρα. Εδώ η ανάγκη του Παπαγιάννη για « χρώμα » γίνεται επιτακτική και γι’αυτό το λόγο επιζωγραφίζει τις επιφάνειες με θερμά και πολυποίκιλα χρώματα καθώς και εξωραϊστικά μοτίβα για την περιβολή τους.
Οι Δωρικοί ανδρικοί μανδύες και οι περίτεχνοι λαμπροί γυναικείοι χιτώνες επιβεβαιώνουν για άλλη μια φορά την προέλευσή τους. Το όλο assemblage πάλλεται από τον προσωπικό του μύθο, με καταβολές προερχόμενες από αρχαίους πολιτισμούς και από ιστοριογραφικούς ποιητές, καθώς επίσης και από δραματοποιούς. Η πλούσια πλαστική παιδεία του Παπαγιάννη
δεν τον αφήνει ανεπηρέαστο ׂόπου τον βλέπουμε να επινοεί και να προβαίνει σε μια λίαν πολύπλοκη ενότητα ׂ τα τοτέμ. Με προνοητικότητα περισυνέλεξε αποκαΐδια, καρφιά και λοιπές πρώτες ύλες από την καταστροφή του Πολυτεχνείου όπου με οξυδέρκεια ξαναζωντάνεψε μια νέα τοτεμική ανθρωπότητα.
Αυτή τη φορά οι πασσαλόκτιστες υπάρξεις διαφοροποιούνται ως προς την προέλευσή τους και οπωσδήποτε ως προς την κατασκευή τους ׂόμως ως φαίνεται συνεχίζει περίπου το ίδιο φιλοσοφικό υπόβαθρο με την εμβληματική και αφηγηματική τάση.
Οι επικείμενες φιγούρες κατασκευάζονται από καμένους πασσάλους σε σταυρική διάταξη σχηματίζοντας πολλές φορές μόνο τα πάνω άκρα αφήνοντας ελεύθερο το κάτω πεδίο για περαιτέρω πλαστικές παρεμβάσεις. Αυτές οι πρωτογενείς « Αφρικάνικες » φιγούρες διακρίνονται για την πολυπλοκότητά τους, για την ιστορική τους σημασία μα προπάντων για την αφοπλιστική και συγκλονιστική τους όψη.
Στην προκείμενη έκθεση ο καλλιτέχνης παρουσιάζει ένα ολόκληρο κόσμο ο οποίος αποδίδεται με μορφή μικρογλυπτικής. Η σημασία της έγκειται στο γεγονός ότι εκτίθενται σε μικρή κλίμακα θεματικές ενότητες που πραγμάτωσε ο Παπαγιάννης τα τελευταία τριάντα χρόνια.
Απόληξη όλων αυτών των στοιχείων αποτελεί ο προκείμενος μικρόκοσμος που αναμφίβολα είναι απόσταγμα μιας επίπονης προσπάθειας πολλών ετών. Τα παρακάτω θέματα με την μορφή αγαλματιδίων περιλαμβάνονται στη μικρογλυπτική που παρουσιάζεται.
Τα πουλιά είναι μια θεματογραφία (και ίσως η μόνη που παρεκκλίνει από τον πυρήνα του ανθρωποκεντρισμού) με την οποία συνδιαλέγεται με μεγάλο ζήλο ο δημιουργός. Μέσα από παραλλαγμένες εκδοχές διαφαίνονται οι αρμονικές και καμπυλοειδείς φόρμες τους υποδηλώνοντας την αεροδυναμική τους διάπλαση που και αυτή συνιστά τη δυναμική της άνωσης. Τα πουλιά κυβιστικού χαρακτήρα ανάγονται σε σύμβολα. Σύμβολα ελευθερίας αιωρούμενα ανάμεσα στους κυανούς ουρανούς και στους αχανείς ορίζοντες, με αποτέλεσμα αυτά τα απαράμιλλα συμπλέγματα να εμφορούνται από μια μελωδικότητα συνθέτοντας έτσι μια εικονοπλαστική συμφωνία.
Η γυναίκα πάντα αποτελούσε πηγή έμπνευσης για τον γλύπτη είτε ως μονήρης φιγούρα είτε ως κομμάτι ενός συνόλου ׂκαι παραπέμπει σε συνειρμικές έννοιες.
Επρόκειτο για μια μορφή συνυφασμένη με την γέννηση της ζωής και τις πιθανές προεκτάσεις της. Στην περίπτωση που απεικονίζεται ως μητέρα, εδώ η γυναίκα παίρνει άλλες διαστάσεις ׂ και προκαλεί το πνεύμα να θέτει ερωτήσεις περί δημιουργίας και δημιουργού. Η μητρότητα για τον Παπαγιάννη, υιοθετεί άλλη σημασία, παίρνει μια άποψη θρησκευτική και άκρως θεολατρική. Για εκείνον, είναι πέρα από τις ανθρώπινες διαστάσεις, πέρα από τα όρια του σύμπαντος. Εκεί που μόνο ο θεός και η αιωνιότητα βασιλεύει. Παράλληλα, ο καλλιτέχνης συνθέτει μια σειρά που πραγματεύεται ως θέμα το βασικότερο κύτταρο της ανθρωπότητας, το ζευγάρι. Και όπως λέει ο ίδιος « δημιουργό της ζωής, έκφραση της συντροφικότητας και της άρρηκτης αγάπης ». Εδώ το θηλυκό στοιχείο παίρνει άλλη σημασία, ως το « έτερον ήμισυ ». Αυτές οι συμπαγείς φιγούρες, αρχέγονων τύπων, αποδίδονται συχνά με τρόπο καμπυλωτό όπου πολλές φορές διαφοροποιούνται τα φύλλα με άλλο χρώμα και υφή, ( εδώ υπεισέρχεται η έννοια της επεξεργασίας ), ενώ είναι το ίδιο μέταλλο. Εδώ η μαεστρία ξεπερνά τον εαυτό της, γεννώντας ένα σύνολο από εύρυθμες συζυγίες. Ταυτόχρονα αυτές οι συζυγίες εμφανίζονται και ως ερωτικά συμπλέγματα. Εδώ επαναπροσδιορίζεται το γυναικείο σώμα, όπου το βρίσκουμε οριζόντιο, καμπυλοειδές και σε ερωτική συναρμογή.
Ανθρώπινες φιγούρες επίσης εμφανίζονται και στη σειρά από τερακότες. Τα μικρής κλίμακας στατικά αγαλματίδια, συνθέτουν ένα πριμιτιβ μυστηριακό μικρόκοσμο βγαλμένο από τα βάθη των αιώνων. « Το γοητευτικό παιχνίδι » λέει, « που πολύ με διασκεδάζει τα τελευταία χρόνια, (οι τερακότες ) διαφορετικές η μια απ’την άλλη, στολισμένες με λογής ενδυμασίες και στα χέρια τους προσφορές σε μια συνεχή πορεία, μια « πομπή » προς το άγνωστο »….
Απόηχος του χθες, σκιές του σήμερα.
Τέλος το μορφοπλαστικό του λεξιλόγιο μεταφράζει μια ανθρωπότητα που απορρέει από τα ειδώλια της Μεσογείου και ενώ αναδεικνύει αρχέγονα αρχετυπικά και αρχαιολογικά στοιχεία κατορθώνει να μεταπλάσει έναν ολόκληρο αρχαίο κόσμο σε σύγχρονες υπάρξεις εντός ενός μεταφυσικού σχεδίου.

Αθήνα, Φεβρουάριος 2004

Λίμπερτη Πολύζου
Ιστορικός Τέχνης