Η σημασία της Τέχνης στη ζωή του Ανθρώπου

Αν θέλαμε να αποδείξουμε τη σημασία της Τέχνης στη ζωή του ανθρώπου με αποδείξεις και δηλώσεις μεγάλων ερευνητών και φιλοσόφων, δε θα μας έφταναν μάλλον ούτε τρεις τόμοι. Θα ξεκινούσαμε σίγουρα από τότε παλιά που οι πρόγονοι μας άρχισαν να σκαλίζουν βράχους καταγράφοντας όνειρα και βιώματα, θα ανακαλύπταμε τα παλαιότερα τραγούδια της ανθρωπότητας που έφτασαν στο σήμερα, θα χορεύαμε χορούς προς τιμήν των πρώτων θεϊκών στοιχείων και θα ολοκληρώναμε ένα γοητευτικό ταξίδι με κατάληξη στο σήμερα. Σε όλη τη διαδρομή οι σταθερές και οι συνθήκες της αναζήτησης μας θα άλλαζαν συχνά και κάποιες θα παρέμεναν ακλόνητες. Η σημασία της τέχνης στη ζωή του ανθρώπου είναι μια σειρά στοιχεία που άλλοτε μεταβάλλονται και άλλοτε όχι, δίνοντας ένα κάποιο συμπέρασμα κάθε φορά. Λίγο πολύ ο καθένας έχει μια απάντηση για αυτό το θέμα. Με αφορμή το σημερινό κείμενο, έθεσα τον εξής συλλογισμό σε έναν άνθρωπο.

“Λοιπόν, θέλω να μου μιλήσεις λίγο για το πόση σημασία παίζει η τέχνη στην καθημερινή σου ζωής. Σου λείπει; Παίζει σημαντικό ρόλο στο πρωινό σου ξύπνημα; Κάνεις κατά τη διάρκεια της ημέρας συνειρμούς στους οποίους περιλαμβάνεται ένα έργο τέχνης ως αναφορά;”

“Εγώ θέλω να σου πω ότι χωρίς τη μουσική δε μπορώ να λειτουργήσω καθόλου. Στο γραφείο το πρωί από τον υπολογιστή, στο αυτοκίνητο και με ακουστικά από το τηλέφωνο στο δρόμο που περπατάω. Επίσης από το σινεμά, έχω συνέχεια εικόνες και ατάκες που με προβληματίζουν, με συγκινούν ή με κάνουν χαρούμενο. Επίσης χρησιμοποιώ κάποιες ατάκες που αγαπάω και τις έχω κάνει μέρος του καθημερινού μου λεξικού.”

Αυτή η τόσο απλή φαινομενικά απάντηση μου έφερε στο μυαλό κάποια λόγια του Ζολά (1) από ένα γράμμα του στο ζωγράφο και παιδικό του φίλο Σεζάν (2). “Όταν βλέπω έναν πίνακα, εγώ που μετά βίας ξεχωρίζω το άσπρο από το μαύρο, δε θα επέτρεπα ποτέ στον εαυτό μου να κρίνει τις πινελιές. Μπορώ να πω μόνο αν μου αρέσει το θέμα, αν το σύνολο με κάνει να οραματίζομαι κάτι μεγάλο και υψηλό, αν η όλη σύνθεση εκφράζει την αγάπη για το ωραίο. Δηλαδή δεν ασχολούμαι με την τεχνοτροπία, μιλάω μόνο για την τέχνη, για τη σκέψη που βρίσκεται πίσω από το έργο” (3).

Αν σε κάτι μας οδηγούν αυτοί οι δυο άγνωστοι μεταξύ τους άνδρες, από διαφορετικό αιώνα, με άλλες συνήθειες, επαγγέλματα, ερεθίσματα και από άλλες τάξεις, είναι ότι η τέχνη μιλά με το συναίσθημα και στο συναίσθημα. Δε στοχεύει στη λογική αλλά σε έναν κόσμο εξίσου αληθινό μα λιγότερο σταθερό. Πιο βαθιά και συγκεκριμένα ο Ζολά κρίνοντας ένα βιβλίο του Προυντόν (4) λέει “Ξεχνάτε ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο λογική. Αφού έχετε πρακτικό πνεύμα, αφήστε το φιλόσοφο να μας προσφέρει γνώσεις, αφήστε το ζωγράφο να μας προσφέρει συγκινήσεις. Διαφωνώ με την επιμονή σας να μετατρέψετε τον καλλιτέχνη σε δάσκαλο και, εν πάση περιπτώσει, αρνούμαι κατηγορηματικά ότι ένας πίνακας μπορεί να έχει οποιαδήποτε επίδραση στη διαπαιδαγώγηση του λαού” (5). Η εκπαιδευτική λειτουργία της τέχνης δεν αφορά λογικούς συνειρμούς και επιχειρήματα. Αφορά την ψυχαγωγία (6).

Η τέχνη μεταφέρει γνώση. Ανατρέχοντας στα λογοτεχνικά κείμενα, τους πίνακες, τα γλυπτά, τις μουσικές και τα έργα τέχνης συνολικά, κανείς μπορεί να πάρει χρήσιμες πληροφορίες και μια γενική εικόνα της εξέλιξης της ανθρωπότητας ανά τους αιώνες. Κι έτσι ναι! Έτσι όπως υποστήριξε και ο Herbert Red (7) “Τη θέση που υποστηρίζω την πρωτοδιατύπωσε πριν 2500 χρόνια ο Πλάτων. Εγώ θα προσπαθήσω μόνο να εκφράσω την άποψη του Πλάτωνα για το τι ρόλο θα πρέπει να παίζει η Τέχνη στην Παιδεία, έτσι ώστε να γίνει άμεσα κατανοητή για τις σημερινές ανάγκες και εφαρμόσιμη στις σημερινές συνθήκες. Η θέση είναι: Η Τέχνη θα έπρεπε να είναι η βάση της Παιδείας.” Άλλοι δυο άνδρες, από διαφορετικούς αιώνες, άγνωστοι μεταξύ τους, με άλλες συνθήκες, συνήθειες, ασχολίες και ερεθίσματα, συμφωνούν στο ότι η Τέχνη είναι η βάση της Παιδείας. Ότι η τέχνη χωρίς προκαταλήψεις και εγκλωβισμούς, μπορεί να εκπαιδεύσει και να παιδεύσει προκειμένου όπως λέει ο Δ. Παπαθεοδώρου (8) να δημιουργήσει “ολοκληρωμένους ανθρώπους με ευαισθησία, για τις αισθητικές μορφές, για αυτά που τρέφουν την ψυχή και προσφέρουν μιαν άλλη ποιότητα ζωής”. Το σίγουρο πάντως είναι ότι η τέχνη δε θα πρέπει να χρησιμοποιείται από την εκπαίδευση για να στρατεύσει και να οργανώσει τους λαούς αλλά για να τους διαπαιδαγωγήσει για μιαν άλλη ζωή, πιο ποιοτική, πιο ελεύθερη, πιο συναισθηματική, πιο παθιασμένη. Ή αλλιώς όπως λέει και ο Marcuse (9) “Δεν είναι φθαρμένες οι λέξεις, φθαρμένος είναι ο τρόπος με τον οποίον σχηματοποιούνται αυτές οι λέξεις, σε εικόνα, σε φράσεις, σε κλισέ, σε μηνύματα: Η ιδεολογική τους επίχρηση.” Ίσως τελικά η υψηλή σημασία της τέχνης να είναι το όνειρο και η ουτοπία, να είναι η “απεικόνιση” ενός νέου κόσμου. Ο ίδιος φιλόσοφος κάπου αλλού λέει “η σχέση τέχνης και πραγματικότητας είναι συγκρουσιακή, είτε με τη μορφή της ριζοσπαστικής κριτικής, είτε με την απόρριψη της πραγματικότητας από την τέχνη και την εγκαθίδρυση μιας νέας “αυθεντικής” πραγματικότητας, αισθητικής μορφής. Εκείνο που είναι ενδιαφέρον είναι ότι υποθέτει τη θεώρηση ενός πολιτισμού μη καταπιεστικού, του οποίου το έργο τέχνης και η καλλιτεχνική δημιουργία να αποτελούν προεικόνιση. Πρόκειται χωρίς αμφιβολία για μια ουτοπία.”

Συγκεντρώνοντας όλα τα στοιχεία με την ελπίδα να βρεθεί η βασική σημασία της τέχνης στη ζωή του ανθρώπου προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα: Η τέχνη είναι ο σύντροφος μας στη ζωή, είναι ο φάρος μας, είναι η έκφραση του συναισθηματικού κόσμου ενός ατόμου που απευθύνεται στο δικό μας συναισθηματικό κόσμο με σκοπό μια υψηλότερης μορφής επικοινωνία. Μια επικοινωνία χωρίς όρια και απαγορεύσεις, χωρίς λογική και επιχειρήματα, αλλά ένα κανάλι μεταφοράς συναισθημάτων και σύνδεσης ψυχών. Η τέχνη δεν εξυπηρετεί, η τέχνη ζει μεγαλόφωνα και συγκεντρώνει τις ψυχές σε μια κοινή κωδικοποιημένη και μαγική συνάντηση. Δεν διαιρεί, ενώνει. Δεν “παιδεύει”, ψυχαγωγεί. Δεν σταθεροποιεί και δεν σταθεροποιείται, δεν εγκαθιδρύει βασιλείες και νόμους, ιδεολογίες και σκοπούς. Η τέχνη ταξιδεύει πέρα από το απτό και το λογικό. Ονειρεύεται και συνταξιδεύει. Δημιουργεί πόρτες προς μια ουτοπία όπου δεσπόζει το συναίσθημα, το πάθος και η ελευθερία. Η σημασία της τέχνης δεν είναι να κρατήσει γεμάτο το ράφι με τα βιβλία μας αλλά να μας ταξιδέψει στους κόσμους τους. Η σημασία της τέχνης είναι να κινεί την ψυχή, να μας συγκινεί, να μας κάνει χαρούμενους και θλιμμένους, τρελούς και ονειροπόλους, μαχητές και γενναίους. Αν η σημασία της τέχνης μπορεί να βρει μια αντίστοιχη σημασία θα ήταν αυτή του Έρωτα.

Η σημασία της τέχνης και του έρωτα είναι, μέσω του πνεύματος, να μας οδηγούν και να μας κάνουν να χτίζουμε τη δική μας ουτοπία, το δικό μας όνειρο. Ή αλλιώς όπως λέει και ο Καμύ (11) “Δεν υπάρχει αληθινό έργο τέχνης, που να μην συμβάλει στην εσωτερική απελευθέρωση των προσώπων που το γνώρισαν και το αγάπησαν”.

Maria Mylona aka Rima Lyma

1. Émile Édouard Charles Antoine Zola (1840-1902) πολιτικός δημοσιογράφος, κριτικός τέχνης, μυθιστοριογράφος, δοκιμιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, διηγηματογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, συγγραφέας, κριτικός θεάτρου και δημοσιογράφος

2. Paul Cézanne (1839-1906) Ζωγράφος. Το έργο του αντιπροσωπεύει την μετάβαση από τον ιμπρεσιονισμό στο κίνημα του κυβισμού.

3. Émile Zola, “Κείμενα για την Τέχνη”, Εκδ. PRINTA, σελ. 10

4. Pierre Josef Prοudhon (1809-1865) Γάλλος πολιτικός, μουτουαλιστής φιλόσοφος και σοσιαλιστής. Ήταν ο πρώτος που αυτοχαρακτηρίστηκε αναρχικός.

5. Émile Zola, “Προυντόν και Κουρμπέ” (1865)

6. Προερχόμενη από τη σύνθεση των “ψυχή” και “άγω”, σημαίνει “αγωγή της ψυχής”. Συνδέεται με την πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία, μυώντας τον άνθρωπο κατάλληλα φέρνει την αρμονία σώματος και ψυχής.

7. Herbert Red (1893-1968)  Άγγλος αναρχικός, ποιητής και τεχνοκριτικός, Βιβλίο “Education through art” (3η έκδοση, Λονδίνο 1956)

8. Δ. Παπαθεοδώρου, “Η Τέχνη είναι η βάση της Παιδείας”

9. Herbert Marcuse (1898-1979)  Γερμανός θεωρητικός μαρξιστής, εβραϊκής καταγωγής, φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, και μέλος της Σχολής της Φρανκφούρτης

10. Αποσπάσματα από το κείμενο “Ο πολιτικός ρόλος της τέχνης κατά τον Herbert Marcuse” της Γιούλης Ράπτη (Επίκουρος Καθηγήτρια Φιλοσοφίας)

11. Albert Camus (1913-1960)  Γάλλος φιλόσοφος, λογοτέχνης και συγγραφέας, ιδρυτής του Theatre du Travail (1935), για το οποίο δούλεψε ως σκηνοθέτης, διασκευαστής και ηθοποιός.

Εικόνα: Καρέ από την ταινία “Le ballon rouge” του Albert Lamorisse

SaveSave