Ελιά: Από τη φύση, στη ζωή και την τέχνη

Η Μινωική Κρήτη είχε σε περίοπτη θέση την ελιά. Το λιόδεντρο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού και συχνό θέμα στην τέχνη. Έτσι τη συναντά κανείς σε αναπαραστάσεις, τοιχογραφίες, λατρευτικές σκηνές, χρυσούς δακτύλιους, σφραγίδες, σφραγίσματα και σε αγγεία
πήλινα και λίθινα. Ακόμη τους νεκρούς συνόδευαν φύλλα ελιάς από χρυσό, κόσμημα που συμβόλιζε την αθανασία.
“Ήδη στην τρίτη χιλιετία π.Χ. Φαίνεται πως οι άνθρωποι κατασκεύαζαν χρυσά περίοπτα σε σχήμα φύλλων ελιάς, τα οποία βρέθηκαν σε τάφους στο Μόχλο Σητείας. Χρυσά κύπελλα από το Βαφείο της Λακωνίας-πρόκειται για δυο αριστουργήματα της κρητομυκηναϊκής μεταλλοτεχνίας (ύστερη εποχή του χαλκού-15ος αιώνας) που βρέθηκαν μαζί με άλλα πολύτιμα αντικείμενα στο θολωτό τάφο του Βαφεία και σώζουν δυο από τις ωραιότερες σκηνές σύλληψης ταύρων […] Οι σκηνές αποδίδονται φυσιοκρατικά ανάμεσα σε δέντρια ελιάς και φοινικιάς.” (4)

Χρυσά κύπελλα από το Βαφείο της Λακωνίας

Αργότερα στη χριστιανική τέχνη παρότι περίοπτη θέση είχε η άμπελος, η ελιά διατηρεί την ιστορική και συμβολική σημασία της. “Στον κατακλυσμό του Νώε το περιστέρι κρατά ένα κλαδί ελιάς, όπως και στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, όπου ο Αρχάγγελος Γαβριήλ κρατά επίσης ένα κλαδί ελιάς. Τέτοιες απεικονίσεις υπάρχουν σε κατακόμβες της Ρώμης, σε μωσαϊκά ή εντοιχισμένα πλακίδια. Ο Χριστός στην κήπο της Γεσθημανής και η Ανάληψη είναι θέματα που πλαισιώνονται από ελιές στα έργα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου. Το όρος των ελαιών απεικονίστηκε σε ψηφιδωτό στη Ραβένα, στον Μονρεάλε, σε μικρογραφίες του Ευαγγελιαρίου του Ροσσάνο, σε ανάγλυφα ναών στο Στρασβούργο, τη Βιέννη, αλλά και σε έργα μεγάλων ζωγράφων ελλήνων και ξένων.” (5) Ο Θεόφιλος, ο Γιάννης Μηταράκης, ο Ορέστης Κανέλλης, ο Πολύκλειτος Ρέγκος, ο χαράκτης Α. Τάσσος, ο Άγγελος Παναγιωτίδης, ο Θεοτοκόπουλος, ο Κορέτζο, ο Τιντορέτο, ο Ντύρερ, ο Καραβάτζιο, ο Ρέμπραντ, ο Γκόγια, ο Φαλκόνε, ο Ντελακρουά και άλλοι. “Επίσης συμβολικές αναπαραστάσεις βλέπουμε στην Ελαιοστεφανωμένη Ειρήνη του Λορετζέτι, στη Μυστική Γέννηση του Μποτιτσέλι και στην Ανάληψη του Τιντορέτο, που οι άγγλοι πλαισιώνουν τον Χριστό κρατώντας κλαδιά φοίνικα και ελιάς”. (6)

Μέχρι το 19ο αιώνα, το φυτό ή το κλαδί της ελιάς απεικονίζονταν πάντα από ζωγράφους, εικονογράφους και γλύπτες με ισχυρό συμβολικό νόημα κυρίως συνδεδεμένο με κλασσικές αλλά και άλλες εβραιο-χριστιανικές παραδόσεις. Ρεαλιστική αναπαράσταση της ελιάς έχουμε από το 19ο αιώνα και πέρα από τους Σινιορίνι και Φαττόρι και πολλούς άλλους που ακολούθησαν. Με έμπνευση την αγροτική ζωή στην περιοχή της Νότιας Γαλλίας, ο Ολλανδός ζωγράφος Βίνσεντ Βαν Γκογκ δημιούργησε πίνακες με θέμα την ελιά. “Ο Βαν Γκογκ, η βασανισμένη ψυχή του 19ου αιώνα, άρχισε να ζωγραφίζει στα 27 του χρόνια. Μέσα σε μια δεκαετία δημιούργησε τόσα και τέτοια αξιόλογα έργα που πρόλαβε-μετά θάνατον!-να μπει στην ελίτ των ζωγράφων παγκοσμίως. […] Η αγάπη του γις τις ελιές εκφράστηκε μέσα από μια σειρά πίνακες, οι περισσότεροι από τους οποίους ζωγραφίστηκαν το 1898 στο Σαν Ρεμί, όπου ζούσε στο Ίδρυμα του Αγίου Παύλου. Ζωγράφιζε τις ελιές όταν έπαιρνε άδεια και καθώς τις έβλεπε ήταν το πλέον αγαπημένο του θέμα και θέαμα. Η ελιά για τον ζωγράφο συμβόλιζε τη ζωή και οι πίνακες του κωδικοποιούσαν τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, με την ελιά να αποτελεί ένα δέντρο-σύμβολο”. (7)

Η ελιά για όλους όσους ασχολήθηκαν μαζί της ήταν το δέντρο-ιδέα, το δέντρο-φως, το δέντρο-σύμβολο, το δέντρο-νίκη. Από τον αγγειογράφο και ξυλογλύπτη μέχρι τον ζωγράφο και τον χρυσοχόο, όλο το φάσμα των καλλιτεχνών είχε εμπνευστεί. “Στη χαρά και στη λύπη, στη στέρηση και την ευημερία, στον πόνο και το θρίαμβο, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής” (8) από τη γέννηση (με το λάδι των πνευματικών γονιών) έως το θάνατο (με το καντήλι που συντροφεύει την ψυχή) μας ακολουθεί και μας συμπαραστέκεται.

Maria Myl

(1,7,8) dzg10.blogspot.gr

(3) google docs

(2,4,5,6) peloponneseolivegrove.com