Τι είναι η Street Art και πώς την ορίζουμε;

Πώς ορίζεται η street art;

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το ερώτημα αυτό αφορά μόνο τους ιστορικούς της τέχνης και τους θεωρητικούς του πολιτισμού. Το πρώτο είδος ερευνητών χρειάζεται μία χρονική απόσταση – μία σημαντική και συγκεκριμένη χρονική περίοδο με πρώιμο, ώριμο και όψιμο στάδιο, ώστε να μπορέσει να ορίσει ένα κίνημα ή μία μορφή τέχνης. Όσο για τους θεωρητικούς του πολιτισμού και τους κοινωνιολόγους, για εκείνους το συγκεκριμένο ερώτημα έχει πάντα ευρύτερες πολιτισμικές διαστάσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν νομιμοποιούμαστε να αναρωτιόμαστε τι μπορεί να είναι η street art. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ένα κίνημα, μία μορφή έκφρασης, αλλά και κάτι παραπάνω. Ίσως να είναι και μία αυτεξούσια μορφή τέχνης. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η street art αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης τέχνης. Ίσως, λοιπόν, το ορθό ερώτημα να μην είναι «τι είναι η street art», αλλά «πώς εμφανίστηκε;» και -πράγμα ακόμη σημαντικότερο – «ποια θα είναι η εξέλιξή της;»

Οι ρίζες της street art

Οι απαρχές της street art, όπως την εννοούμε σήμερα, δεν σκιαγραφούν απαραιτήτως τη μετέπειτα εξέλιξή της. Είναι γενικώς αποδεκτό ότι ξεκίνησε με το graffiti. Η δίψα των πρώτων καλλιτεχνών του graffiti για ένα είδος δημιουργίας εντός του αστικού περιβάλλοντος, εξακολουθεί να ενυπάρχει στη σύγχρονη έκφραση της street art. Αυτό είναι ένα πολύ κρίσιμο σημείο, διότι παρατηρούμε ότι τόσο οι πρώτοι γκραφιτάδες των δεκαετιών του ’70 και του ΄80, όσο και οι καλλιτέχνες της street art των αρχών του 21 ου αιώνα παρακινούνται και διαποτίζονται από ένα κοινό είδος ενέργειας. Όταν, όμως, διερευνάει κανείς τις ρίζες της street art, δεν θα πρέπει να επιμείνει σε έναν αυστηρό, τελεολογικό συσχετισμό των ιστορικών μορφών αστικής τέχνης με τα κίνητρα των σύγχρονων καλλιτεχνών της street art. Ένα είναι σίγουρο: οι ρίζες της street art ενυπάρχουν στην ίδια τη δημιουργική διαδικασία, η οποία ζυμώνεται με την πρόθεση του καλλιτέχνη να προβάλει την αντίθεσή του απέναντι στο κατεστημένο κοινωνικό πλαίσιο.

Ορίζοντας την Street Art: Επανάληψη και Εξέλιξη

Η παρουσία της street art στο αστικό τοπίο βασίστηκε, κυρίως, στην έννοια της επανάληψης. Από τη στιγμή που το μήνυμα προβάλλεται αποκλειστικά και μόνο μέσω της έκθεσής του στο αστικό περιβάλλον, οι καλλιτέχνες του graffiti ένοιωθαν υποχρεωμένοι να αναπαράγουν ξανά και ξανά την τυπογραφία ενός διαφορετικού, συμβολικού είδους έκφρασης. Σε μία εποχή, κατά την οποία η διαδικτυακή κοινότητα – η οποία στις μέρες μας θεωρείται τόσο δεδομένη – ήταν ακόμη στη σφαίρα του αδιανόητου, οι καλλιτέχνες έπρεπε να αγωνιστούν για τη διάδοση του έργου τους. Ο Andre Saraiva, αναφέρει σε μία πρόσφατη συνέντευξη, ότι την εποχή που δρούσε στο Παρίσι, το μόνο που έκανε ήταν να τριγυρνά με ένα σπρέι στο χέρι, “ταγκάροντας” το ένα ταχυδρομικό κουτί μετά το άλλο. Αυτό έχει κάτι κοινό με τη σκηνή της street art των αρχών του 21 ου αιώνα. Διάσημα ονόματα της street art, όπως ο Shepard Fairey και ο Space Invader, βάσισαν την καλλιτεχνική τους έκφραση στη φαινομενική επανάληψη του ίδιου έργου σε διαφορετικά σημεία διαφόρων πόλεων. Αυτό που έκαναν, στην πραγματικότητα, ήταν να χτίζουν μία ταυτότητα, τύπωμα με το τύπωμα, μωσαϊκό με το μωσαϊκό… Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, η επανάληψη έλαβε απίθανες διαστάσεις, ξεφεύγοντας από τα χέρια των καλλιτεχνών και περνώντας στον αχανή ψηφιακό χώρο, όπου η παρουσία της δεν αμφισβητήθηκε ποτέ. Ήταν μία επαναστατική περίοδος, ως προς το φαινόμενο της street art.

 

I Don’t Give a Fuck by Andre Saraiva from Andre Saraiva on Vimeo.

Ένας συνεχής μετασχηματισμός

Παρ’ όλα αυτά, ο μετασχηματισμός της street art δεν επηρεάστηκε μόνο από τον ψηφιακό χώρο. Ορισμένοι καλλιτέχνες της street art, οι οποίοι ξεκίνησαν το έργο τους χρησιμοποιώντας σπρέι, άρχισαν να πειραματίζονται πάνω σε κάποια πρωτοποριακά και συναρπαστικά μεθοδολογικά πεδία. Στην τέχνη του BLU, η street art ζωντανεύει υπό μορφή video art. Δεν έγκειται μόνο στο γεγονός ότι το τελικό αποτέλεσμα αποτελεί μία υπνωτική μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης, έγκειται και στο ίδιο το ταξίδι στους δρόμους της πόλης, καθώς ο καλλιτέχνης δημιουργεί. Η ιστορία που μεταφέρουν τα video του BLU είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το αστικό περιβάλλον – αποσπασματικά κομμάτια μίας εφήμερης έκφρασης, η οποία παίρνει τη μορφή αφήγησης. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι το ίδιο το βίντεο
που φέρει την τέχνη, αλλά οι δρόμοι και οι τοίχοι και ο καλλιτέχνης, ο οποίος είναι πρόθυμος να κάνει αυτό το βήμα στο άγνωστο. Ο Vhils είναι ένας ακόμη καλλιτέχνης της street art, ο οποίος πήρε τον δρόμο της αποδόμησης και της καλλιτεχνικής αυτό – διερεύνησης. Είναι εκείνος ο οποίος προσέδωσε ένα νέο νόημα στην έννοια του τοίχου. Ο διάλογος με το αστικό πλαίσιο, τον οποίο επιτυγχάνει ο καλλιτέχνης, είναι πολυεπίπεδος – από την παρέμβαση στην ίδια την ύλη, μέχρι τον κοινωνικό σχολιασμό του σύγχρονου κόσμου της εμπορευματοποίησης. Πώς μπορούμε να ρωτάμε τι είναι η street art μπροστά σε τέτοιους καλλιτέχνες – και αναφέραμε μόνο ελάχιστους.

Ο ορισμός της street art δεν καταλήγει πουθενά

Η street art, προερχόμενη από τους δρόμους της πόλης, ζει πλέον στις γκαλερί, στις διαδικτυακές κοινότητες και στα φώτα του δημόσιου διαλόγου, ενώ προσφάτως τη σφετερίστηκαν η λαϊκή κουλτούρα και οι συμβολισμοί μαζικής κατανάλωσης σχετικά με την έννοια του «σύγχρονου». Έργα τέχνης που πήραν πνοή στους τοίχους της πόλης, κατέκτησαν την κορυφή της αγοράς της σύγχρονης τέχνης. Και σαν να μην έφτανε αυτό, η συζήτηση γύρω από το νόημα της street art λαμβάνει πλέον χώρα εντός των τειχών των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, μεταξύ ειδημόνων και φοιτητών, οι οποίοι διαλογίζονται πάνω σε ιδέες όπως η Visual Art, η Conceptual Art, η Performance Art, αναζητώντας τρόπους για να εντάξουν αυτά τα είδη τέχνης στον κόσμο της street art. Είναι πλέον προφανές ότι δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να ορίσουμε τη street art ως ένα απλό καλλιτεχνικό ρεύμα, ή μία συγκεκριμένη υπό-κουλτούρα. Ο εύκολος δρόμος θα ήταν να υποστηρίξουμε ότι ίσως αποτελεί ένα εξαιρετικό υβρίδιο καλλιτεχνικής έκφρασης. Όμως μία σχετικώς σταθερή εξηγητική βάση της street art, θα έπρεπε να περιλαμβάνει τα εξής:

1. Η street art ενέχει μία έντονη αφοσίωση στον κοινωνικό ακτιβισμό (αν και δεν ισχύει πάντα, αυτό το χαρακτηριστικό μοιάζει να επιβιώνει μέσα στον χρόνο),

2. Η street art αντιπροσωπεύει ένα φαινόμενο, το οποίο, μέσω της ενδογενούς του μεταμόρφωσης, μεταμορφώνει αδιάκοπα την πραγματικότητα της σύγχρονης τέχνης και τέλος,

3. Η street art, ως ιδιαίτερη πρακτική, παίζει σημαίνοντα ρόλο στην ανάδειξη μίας νέας πολιτισμικής διαλεκτικής.

Φωτογραφία Άρθρου: Banksy, There Is Always Hope

Πρωτότυπο άρθρο: widewalls.ch