Μιλώντας στα παιδιά για την Τέχνη
Πριν δύο χρόνια, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Λονδίνου κατακλίστηκε από 3.000 παιδιά πού έτρεχαν από αίθουσα σε αίθουσα διαλαλώντας: «Κάθε σχολείο πρέπει να είναι ένα καλλιτεχνικό σχολείο!». Αυτή η παρέλαση διαμαρτυρίας ήταν στην πραγματικότητα ένα έργο τέχνης του Βρετανού καλλιτέχνη Πάτρικ Μπριλ, γνωστού με το ψευδώνυμο «Μπομπ και Ρομπέρτα Σμιθ».
Όπως λέει ο ίδιος: «Θέλαμε να δηλώσουμε ότι η Τέχνη είναι μία μορφή εκπαίδευσης». Τα παιδιά που μεγαλώνουν με την τέχνη μαθαίνουν να εκφράζονται καλύτερα, ενώ αναπτύσσουν την κριτική τους σκέψη, διαπρέποντας σε κάθε σχολική δραστηριότητα. Μεγαλώνοντας, η δημιουργικότητα αυτή θα τους εξασφαλίσει μία επιτυχέστερη επαγγελματική πορεία. Η Άντρια Ζαφειράκου, κάτοχος του Global Teacher Award για το έτος 2018, η οποία εργάζεται στο Λονδίνο ως καθηγήτρια καλλιτεχνικών αναφέρει: «Πολλά λέγονται για τα επαγγελματικά προσόντα του μέλλοντος και πάντα η δημιουργικότητα βρίσκεται στην κορυφή της λίστας». Όμως ποια μορφή πρέπει να έχει η σχολική επαφή του παιδιού με την τέχνη; Σας παραθέτουμε τις απόψεις των ειδικών.
Bob and Roberta Smith, Art Makes Children Powerful, 2013. Courtesy of the artist and von Bartha.
Ρωτήστε τα παιδιά τι βλέπουν
Αφήστε τα παιδιά να οδηγήσουν τη συζήτηση. Κάντε τους ερωτήσεις σχετικά με το έργο τέχνης. Ρωτήστε τα πώς το αντιλαμβάνονται. Με αυτόν τον τρόπο ανοίγει ένας διάλογος που θα βοηθήσει τα παιδιά να συνδεθούν με αυτό που βλέπουν, χαρίζοντάς τους αυτοπεποίθηση για τα δικά τους αισθητήρια. Στη διάρκεια της συζήτησης το ενδιαφέρον του ενήλικα θα πρέπει να είναι αδιάληπτο και οι ερωτήσεις συνεχείς. Δεν θα πρέπει να εκφράζει δικές του απόψεις. Οι ερωτήσεις διεγείρουν την παιδική φαντασία, ωθώντας τα παιδιά να δημιουργήσουν το προσωπικό τους αφήγημα γύρω από το έργο τέχνης – ακόμα κι αν πρόκειται για μία απλή εικόνα ενός ιπποπόταμου. Αυτού του είδους ο διάλογος μεταφέρει το μήνυμα ότι η άποψη των ίδιων των παιδιών σχετικά με το έργο τέχνης έχει ανάλογη βαρύτητα με τη γνώμη οποιουδήποτε άλλου. Σε περίπτωση που κάποιο παιδί σας ρωτήσει κάτι που δεν γνωρίζετε, απαντήστε: «Δεν ξέρω. Εσύ, τι γνώμη έχεις;»
Photo by Elan Ferguson. Courtesy of the Studio Museum.
Μην αποφεύγετε τη συζήτηση
Εάν ένα έργο πραγματεύεται κάποιο δύσκολο θέμα, μην προσπαθήσετε να το προσπεράσετε. Το γεγονός ότι απευθύνεστε σε παιδιά δεν σημαίνει ότι πρέπει να αφαιρέσετε από το έργο τέχνης το νόημά του ή να το κάνετε πιο προσιτό. Πρέπει να έχετε αποφασίσει από πριν τι είστε διατεθειμένοι να συζητήσετε. Πρέπει να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας ως προς τα πράγματα με τα οποία νιώθετε άνετα εσείς οι ίδιοι, πριν εμπλακείτε στη διαδικασία να τα συζητήσετε με τα παιδιά. Τα παιδιά καταλαβαίνουν πολύ περισσότερα από ό,τι νομίζουμε. Οφείλουμε να τους δίνουμε τον απαραίτητο χώρο ώστε να εκφράζονται σχετικά με τις προσλαμβάνουσές τους. Μην τα υποτιμάτε.
Courtesy of the Children’s Museum of the Arts.
Φέρτε τα παιδιά σε επαφή με έργα τέχνης που θα τους κεντρίσουν την προσοχή
Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο είδος τέχνης κατάλληλο για παιδιά. Δεν πρέπει να αναζητάτε «παιδιάστικα» θέματα ή έργα. Αντιθέτως εξετάστε το ίδιο το παιδί. Την ηλικία του, το οικογενειακό του περιβάλλον, τα γούστα και τα ενδιαφέροντά του. Μπορείτε να τους δείξετε έργα τέχνης φτιαγμένα από ασυνήθιστα υλικά, ή αντικείμενα με τα οποία είναι εξοικειωμένα. Μην περιορίζεστε στους πίνακες και τα γλυπτά. Τα παιδιά δεν έχουν σχηματοποιημένη εντύπωση γύρω από το τι καθιστά ένα έργο τέχνης. Είναι ανοιχτά σε όλα. Η ίδια η κυρία Ζαφειράκου αναφέρει ότι συνήθως αποφεύγει ρεύματα όπως η Αναγέννηση, προτιμώντας έργα της Pop Art που εμπεριέχουν γνώριμα στοιχεία – εκτός κι αν βλέπει ότι τα παιδιά μπορούν να την ακολουθήσουν σε κάτι πιο απαιτητικό. Παράλληλα, πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στις αυθόρμητες αντιδράσεις των παιδιών, ασχέτως ηλικίας. Συνήθως αποδεικνύονται πολύ ενδιαφέρουσες. Μια πολύ καλή τακτική για να κεντρίσετε το ενδιαφέρον των παιδιών είναι να συνδυάσετε την οπτική εμπειρία με τη δημιουργική πράξη. Φέρνοντας τα παιδιά σε επαφή με το έργο ενός καλλιτέχνη και προσφέροντάς τους τα απαραίτητα σύνεργα ώστε να δημιουργήσουν στη συνέχεια το δικό τους έργο τέχνης, τους μεταφέρετε το μήνυμα ότι μπορούν και τα ίδια να γίνουν καλλιτέχνες. Είναι πολύ σημαντικό να αντιμετωπίζουμε τα παιδιά ως καλλιτέχνες, δίνοντάς τους την ευκαιρία να διεκδικήσουν την κυριότητα του έργου τους και να το μοιραστούν με τους άλλους. Η τέχνη προωθεί την αυτοέκφραση. Μπορεί κάποια παιδιά να δυσκολεύονται στον προφορικό λόγο και να προτιμούν την καταγραφή των απόψεών τους. Δώστε τους χαρτί και μολύβια ώστε να σχεδιάσουν αυτό που θα ήθελαν να σας πουν. Ζητήστε τους να σας ζωγραφίσουν την άποψή τους για τον κόσμο. Το μολύβι μπορεί να γίνει ένα όπλο επικοινωνίας ανάμεσα στο παιδί και στον γονιό.
Photo by Kara Birnbaum for the Brooklyn Museum. Courtesy of the museum.
Μιλήστε τους για τη σύγχρονη τέχνη
Αν και κατά καιρούς μπορεί να μοιάζει απρόσιτη, η σύγχρονη τέχνη αντικατοπτρίζει την εποχή στην οποία ζούμε. Ακόμα και αν ένα ιστορικό έργο τέχνης φαντάζει σημαντικότερο και πιο εύκολα προσεγγίσιμο, τα έργα των εν ζωή καλλιτεχνών μπορεί να αποδειχτούν πιο οικεία και ουσιώδη. Η γνωριμία με τον καλλιτέχνη μπορεί να αποδειχτεί συναρπαστική. Επιλέξτε καλλιτέχνες αναγνωρισμένης φήμης που προκαλούν τα όρια της τέχνης και έχουν κάποιο κοινό με τα παιδιά με τα οποία θα έρθουν σε επαφή. Όμως ακόμα κι αν δεν είστε σε θέση να φέρετε τα παιδιά σε άμεση επαφή με τους σύγχρονους καλλιτέχνες, μπορείτε να τα εξοικειώσετε με το έργο τους. Όταν ένα παιδί γνωρίσει έναν καλλιτέχνη θα μοιραστεί αυτή τη νέα εμπειρία με τους γύρω του (όπως κάνει με τους αθλητές ή τους τραγουδιστές που του αρέσουν)
πράγμα που ενισχύει την αυτοπεποίθηση του. Επιπλέον, μέσω της σύγχρονης τέχνης μπορούμε να προσεγγίσουμε πολλά φλέγοντα
θέματα της εποχής μας. Τα παιδιά πρέπει να έχουν μία αίσθηση άνεσης και ζεστασιάς εντός των εκθεσιακών χώρων. Αν ο εκθεσιακός χώρος είναι γεμάτος απαγορεύσεις, καθίσταται εχθρικός και βαρετός με αποτέλεσμα η ίδια η επαφή με την τέχνη να λάβει δυσάρεστες διαστάσεις.
Πρέπει να είστε προσεκτικοί με τον χρόνο παρατήρησης κάθε έργου, έχοντας πάντα στον νου σας τα σημάδια που σας στέλνουν τα ίδια τα παιδιά. Αν τα δείτε να αφαιρούνται ή να ανυπομονούν, καλό είναι να προχωρήσετε παρακάτω. Επίσης, δεν χρειάζεται να βλέπουν πολλά έργα κάθε φορά. Ακόμα και οι ενήλικες κουράζονται κάποια στιγμή. Αν τα εξωθήσετε να αντιδράσουν, θα απορρίψουν την εμπειρία συνολικά. Αντί να τους λέτε τι απαγορεύεται, είναι προτιμότερο να τους μιλήσετε για όλα όσα μπορούν να κάνουν μέσα σε ένα μουσείο – να γελάσουν, να μιλήσουν, να σχεδιάσουν κάτι δικό τους με τα μολύβια και τους μαρκαδόρους που θα έχετε φέρει από το σπίτι. Είναι καλύτερο να επικεντρώνεστε σε κάτι συγκεκριμένο κάθε φορά. Μπορείτε να οργανώστε θεματικές εξορμήσεις, βάζοντάς τα να αναζητούν συγκεκριμένα χρώματα ή θέματα στα διάφορα έργα τέχνης.
King School Museum of Contemporary Art (KSMoCA) docent gives a tour of Byron Kim’s exhibition, “Sunday Paintings,” at the opening reception. Photo by Anke Schuettler.
Τέλος, καλό είναι η επαφή με την τέχνη να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να μην αποκτήσει την αύρα μίας εξειδικευμένης και «βαρύγδουπης» εμπειρίας η οποία μπορεί να προκαλέσει άγχος. Τα οφέλη είναι αναρίθμητα, όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά και για τους ενήλικες καθώς τους δίνεται η ευκαιρία να εξετάσουν από κοντά ένα έργο τέχνης, προσεγγίζοντάς το μέσα από τα μάτια των παιδιών. Είναι πάντα πολύ αναζωογονητικό να πλησιάζει κανείς τα έργα τέχνης με αργό βήμα και ανοιχτό μυαλό. Κάνοντας ερωτήσεις αντί να κάνει κρίσεις. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος προσέγγισης της τέχνης, είτε έχουμε παιδιά, είτε όχι.
*Περιληπτική ελεύθερη απόδοση του άρθρου της Casey Lesser “How to Talk to Kids about Art”
